مقدمه (شرح موضوع): شرکت اینتل در نسل 12 و 13 پردازنده‌های کلاس کاربری خود، تغییرات عمده ای را برای حفظ ثبات پردازنده اعمال کرده است. یکی از این تغییرات بزرگ که ظرف چند ماه اخیر طی آپدیت ME موتور اینتل اعمال شده است، منع کاهش ولتاژ یا به اصطلاح آندرولت کردن برای برخی از پردازنده‌ها در برخی از مادربردها است.

اگرچه اینتل این موضوع را در سال 2022 به صورت فنی از قبل اعلام کرده بود، اما وضعیت میدانی این تغییرات در عمل آنچنان مشخص نبود و مطمئن هستیم حتی خود اینتل هم متوجه نتایج منفی این تغییرات در عمل نبوده است (چون در حال بازنگری و اصلاح است).

به طور خلاصه داستان از این قرار است کیفیت پردازنده‌ها متفاوت است، و هر پردازنده ای برای کار کردن به ولتاژ مشخصی نیازمند است. این ولتاژ برای هر پردازنده متفاوت است، حتی اگر مدلهای آنها یکی باشد. شرکت‌های مادربرد سازی همیشه برای آنکه در Safe-side باشند و پردازنده در سیستم بی ثبات نشود، ولتاژی بیشتر از متوسط نیاز پردازنده به آن می دهند.

به همین خاطر سالهاست بسیاری از کاربران، برای کاهش دمای کاری پردازنده‌ها، از راهکار آندرولت، یا کاهش ولتاژ پردازنده به صورت دستی استفاده میکنند تا پردازنده به اندازه ای که نیاز دارد به ولتاژ دسترسی داشته باشد و حرارت کمتری تولید کند.

در این میان شرکت اینتل مکانیسم جدیدی به نام Intel CEP (Current Excursion Protection) برای ثبات بیشتر پردازنده‌ ابداع کرده است، تا همیشه ولتاژ مورد تقاضای پردازنده به آن برسد.

در نتیجه این فن آوری که برای پیشگیری از بی ثباتی سیستم ایجاد شده، در صورتی که به صورت دستی ولتاژی کمتر برای پردازنده اعمال کنید، این سیستم به صورت خودکار وارد عمل شده و توانایی پردازشی پردازنده را تا نصف و یا حتی بیشتر کاهش می دهد.

در حقیقت این فن آوری کاری ندارد که دقیقا پردازنده با چه ولتاژی می تواند کار کند، با کوچکترین کاهش ولتاژ، قدرت پردازنده را نصف می کند.

این موضوع، برای بسیاری از کاربرانی که طبق سنوات گذشته برای کاهش دما به سراغ آندرولت کردن می رفتند، مثل یک کابوس تمام شد. از آن بدتر، برخی از مادربرد‌ها، مشخصا” مادربردهای شرکت ایسوس که بیش از بقیه برند‌ها برای موفقیت در بنچمارک، عموما بیش از حد نیاز به پردازنده ولتاژ تزریق می کنند، در چنین حالتی، کاربر را درگیر افزایش شدید دمای کاری پردازنده می کنند.

از آنجایی که این موضوع پیش آمده سراسری است و بسیاری از کاربران درگیر این مسئله هستند، مشکل در حال عیب یابی و بررسی توسط شرکت‌های مادربرد ساز و همچنین اینتل است، در نتیجه احتمالا در آینده با اصلاح فیرمور موتور اینتل و یا اعمال تغییراتی در بایوس، رفع خواهد شد.

به روز رسانی 23 اسفند 1402:

شرکت اینتل از طریق آپدیت بایوس، مایکروکد جدید 0x123 را ارائه کرده است که به لطف آن می توان با خموش کردن CEP، به راحتی نسبت به آندرولت پردازنده‌ها بدون کاهش پرفورمنس اقدام کرد. بنابراین از این تاریخ به بعد، این مشکل برطرف شده است.

برای خاموش کردن CEP در حالت Advanced بایوس مادربرد، سربرگ Ai Tweaker، به گزینه Internal CPU Power Management مراجعه کنید، سپس گزینه IA CEP را بر روی حالت Disable تنظیم کنید. سپس F10 را زده و Save کنید.

اما هم اکنون، راهکار ساده ای برای جلوگیری از افت کارایی پردازنده به هنگام آندرولت کردن، وجود ندارد. در این مقاله تلاش خواهیم کرد، به چند راهکار برای دوستانی که با دمای کاری بالای پردازنده‌های نسل 12 و 13 دست و پنجه نرم میکنند بپردازیم تا با حداقل افت کارایی دمای پردازنده را در مادربرد های B660 و B760 کنترل کنند.

کدام پردازنده‌ها با کدام مادربردها؟

این جدولی است که اگر پردازنده خاصی را با مدل مادربرد خاصی تهیه کنید ممکن است به قفل آندرولت برخورد کنید. برای مثال، تهیه پردازنده‌های ضریب باز به همراه مادربرد‌های مجهز به چیپست سری Z، هیچ گونه محدودیتی از بابت آندرولت بوجود نمی آورند.

اما اگر پردازنده ضریب باز را در ترکیب با مادربرد‌های سری B و H استفاده کنید، سیستم محافظت از آندرولت فعال شده و قدرت پردازنده شما را به نصف و یا کمتر کاهش می دهد. در چنین شرایطی اگر به صورت پیش فرض از سیستم استفاده کنید ممکن است نیاز به کولینگ‌های قوی تر داشته باشید.

برای مثال، پردازنده 13600K به صورت پیش فرض بر روی مادربردهای B660 یا B760 ایسوس، بشدت داغ می کند طوری که هیچ واترکولینگ AIO قادر به خنک کردن آن نیست. از این رو دوستانی که مثل من، برای صرفه جویی در هزینه، پردازنده ضریب باز را با مادربرد‌های ارزان قیمت تر چیپست B استفاده می کنند، نیاز به توجه به برخی از این تنظیمات دارند تا میزان مصرف پردازنده را با حداقل کاهش پرفورمنس، مدیریت کنند.

بازهم تکرار می کنم، این راهکار برای شرایط فعلی است و ممکن است در آینده این مشکل از طرف اینتل و یا از طریق شرکت‌های مادربرد ساز که مادربرد‌های سری B660 و B760 آنها به چنین مشکلی برخورد کرده است به صورت کامل رفع شود.

از مایکرو کد 0x104 استفاده کنید!

 جدید ترین مایکروکد یا فیرمور موتور اینتل که این محدودیت را بوجود آورده است، از طریق آخرین نسخه از بایوس مادربرد‌ها قابل تغییر به نسخه قبل مدل 0x104 است که اجازه آندر ولت کردن را می دهد. بنابراین اگر چنین گزینه ای در مادربرد‌های سری B دارید، برای آندرولت کردن حتما ابتدا ماکروکد را بر روی 0x104 قرار دهید.

سیستم CEP را خاموش کنید!

در مادربردهای مختلف نام سیستم CEP به صورت‌های گوناگونی در بایوس آمده است، در بایوس مادربرد فوق تحت عنوان Undervolt Protection از آن نام برده شده است که برای آندرولت کردن، حتما می بایستی آن را Disable کرد.

CPU LLC را بر روی سطوح پایینتری تنظیم کنید!

تنظیم Load Line Calibration پردازنده در تمام مادربرد‌های نسل جدید وجود دارد. عموما به صورت پیش فرض بر روی Level 3 تنظیم شده است. با گذاشتن این تنظیم بر روی Level 2 و یا Level 1، سقف ولتاژ اضافی که به پردازنده به هنگام لود تزریق می شود را کاهش می دهید. دقت کنید، هر چه سطح این تنظیم کمتر شود ممکن است، درصد کمی از Performance را از دست بدهید، در عوض، دمای پردازنده خیلی بهتر خواهد شد.

در اغلب مادربرد‌های B660 و B760 تا همین تنظیم کافی است تا دمای پردازنده ضریب باز مدیریت شده و کاهش یابد. اما گاهی این تنظیم باعث افت زیاد از حد پرفورمنس می شود و یا انتظار کاربر را بر آورده نمیکند. به همین جهت روش دیگری را نیز در ادامه توضیح خواهیم داد.

برای ولتاژ ورودی پردازنده Offset منفی تعریف کنید!

پس از تنظیم ماکروکد بر روی فیرمور 0x104 و خاموش کردن CEP، به جای کاهش CPU LLC، می توان برای Vcore پردازنده که در تصویر فوق تحت نام Actual VRM Core Voltage آمده است، و همچنین Cache SVID Voltage، تنظیم Offset منفی قرار داد. بدین مفهوم که هر زمان پردازنده در لود رفت و LLC خواست ولتاژ را افزایش دهد، به میزانی که شما تعیین می کنید، ولتاژ در سقف خود کاهش یابد.

برای مثال در تصویر فوق، تنظیم 0.150 ولت برای Vcore و Cache ست شده است که از سقف ولتاژ پردازنده کاهش خواهد یافت.

دقت کنید اگر تنظیم Offset می گذارید، حتما حالت منفی باشد و در صورت این کار، لازم نیست Load Line Calibration را از سطح 3 کمتر کنید. حتی می توان آن را به سطح 4 رساند.

تنظیم سقف مصرف پردازنده (سطح پیشرفته)

این بخش از تنظیمات پیشرفته تر از سطوح پیشین است و آنچنان اصراری به انجام آن نداریم، اما می توانید بسته به نوع پردازنده خود، تنظیمات مخصوص آن را پیدا کنید و با تنظیم پایینتر آن، به کاهش دمای آن کمک کنید. تنظیمات فوق برای پردازنده 13600K تنظیم شده است.

برای مثال میزان مصرف PL2 پردازنده 13600K برابر 181 وات است، که در تصویر کاربر فوق سقف را کمتر در حد 170 وات تنظیم کرده است و همچنین AC/DC LLC را بر روی 0.57 اهم تنظیم کرده است و TAU Boost را خاموش کرده. در نتیجه، توانسته است با CPU LLC سطح 4 دمای 13600K را بر روی مادربرد B760 کنترل کند.

بی توجهی اینتل به دمای کاری پردازنده

بزرگترین شکایت کاربران پلتفرم اینتل، دمای کاری بالاست و نیاز پردازنده‌ها به کولینگ‌های قوی تر از حد معمول. اما از نظر اینتل این شکایت‌ها مهم نیستند. از نظر آنها، مادامی که به سقف 100 درجه نرسیدید، از توانایی پردازنده حتی با دمای بالا باید استفاده کنید!

نمونه این بیخیالی در حرارت تولید شده توسط پردازنده‌ها را می توان در ویدیو جدید der8auer که با یکی از متخصصین اینتل مصاحبه کرده است، مشاهده کرد. وقتی در دقیقه 20 به بعد نماینده اینتل اظهار می کند: برای وی فقط این مهم است که پردازنده به سقف فرکانس خود برسد و در این میان دمایی که دارد – اهمیتی برایش ندارد.

از نظر او، مهم این است که از تمام پتانسیل پردازشی CPU استفاده کرد، حتی اگر دمای CPU به نزدیک 100 درجه برسد. این موضوع البته برای آنها که در خارج از ایران هستند مهم نیست چراکه برای خرید یک سیستم کولینگ خوب به اندازه ما در فشار اقتصادی نیستند و همچنین پردازنده‌های اینتل 3 سال ضمانت دارند، اما برای ما که در ایران هستیم، و خبری از گارانتی برای پردازنده اینتل نیست، عملکرد خنک تر پردازنده، ضامن طول عمر بیشتر آن و از بین نرفتن سرمایه ماست.

امیدوارم این مقاله به دوستانی که مادربرد‌های B660 و B760 دارند به همراه پردازنده سری K یا ضریب باز، کمک کند تا با فدا کردن بخشی از پرفورمنس (چیزی بین 1 تا 5 درصد کاهش قدرت)، دمای پردازنده را حسابی پایین آورند.

در سیستم من، این موضوع باعث شد تا با از دست دادن فقط 2 درصد از کارایی، بیش از 30 درجه کاهش دما داشته باشم.

برای تست اینکه متوجه شوید چقدر پردازنده افت کارایی خواهد داشت می توانید از تست Cinebench R20 استفاده کنید و امتیاز بدست آمده از پردازنده خود را نسبت به قبل از اعمال آندرولت بسنجید. مثلا پردازنده 13600K در تست R20 سینی بنچ حدود 9200 امتیاز می آورد. پردازنده ما پس از آندرولت 9000 امتیاز بدست آورد که تقریبا نشان از کاهش 2 درصدی پرفورمنس را نشان می دهد.

موفق باشید.