ناگفته هایی از جنگنده های عمود پرواز…

تولید جنگنده های عمود پرواز یکی از مهمترین اتفاقات دنیای هوانوردی و تکنولوژی است.دو بلوک غرب شرق از زمان جنگ سرد بر سر تولید جنگنده های عمود پرواز رقابت داشتند.جنگنده هایی که بدون نیاز به باند های معمول توان برخواستن از زمین را داشته و به همان آسانی نیز فرود آیند.اما نقش کشور روسیه یا شوروی در این داستان چیست؟بهترین عمود پرواز جهان کدام است؟ناگفته هایی از پروازهای عمودی را با ما مطالعه کنید.

 در هواپیماهای عمود پرواز (Vertical Take off and Landing یا VTOL) نیروی برای مورد نیاز مستقیماً توسط موتور فراهم می‌شود. شیوه متداول در هواپیماها برای برخاستن از روی باند بدین ترتیب است که هواپیما پس از رها شدن ترمز با ماکزیمم توان حرکت کرده تا به سرعت مشخصی که نیروی برای مورد نیاز برای جدا شدن از سطح زمین را فراهم می‌کند، برسد. این نوع هواپیماها برای تغییر جهت نیروی رانش موتور مجهز به سیستم کنترل بردار پیشرانه‌ای (Thrust vectoring) هستند.

بهترین جت عمود پرواز تا همین چند سال پیش…

هریر (Harrier Jump Jet) که به‌طور غیررسمی به نام جت پرنده نیز شناخته می‌شود، یکی از خانواده هواپیماهای نظامی است که که توانایی کاربردی پرواز عمودی/برخاست و فرود مسافت کوتاه را دارد. از نگاه تاریخی هریر در بریتانیا و از روی کاربری امکانات تک‌منظوره مانند پارک خودروها و یا پاکسازی جنگل‌ها رشد پیدا کرد، برای دور نگه‌داشتن پایگاه‌های هوایی بزرگ آسیب‌پذیر در برابر سلاح‌های هسته‌ای تاکتیکی، پس از آن این طراحی در کشتی‌های هواپیمابر مورد استفاده قرار گرفت. همچنین یک وجه تمایز هریر با دیگر هواپیماهای تهاجمی غربیِ ساخته‌شده پس از جنگ جهانی دوم این بود که برخلاف اغلب آن هواپیماها، که سرعت‌های مافوق صوت داشتند، هریر سرعت مادون صوت داشت.

انگلستان نیز از جمله کشورهایی بود که در صورت بروز جنگ در زمان جنگ سرد،می توانست به عنوان متحد ایالات متحده وارد میدان شود.هاوکر سایدلی هریر نخستین نسل از این هواپیما است که با نام هریر اِی وی-۸ اِی نیز شناخته می شود. سی هریر یک هواپیمای جنگنده شکاری/دفاعی بخش هوایی نیروی دریایی است.هریر اِی وی-۸بی و بی اِی ای به ترتیب گونه های امریکایی و بریتانیایی نسل دوم این هواپیما هستند.

به دنبال یک پیشرفت در شرکت موتورسازی بریستول در سال ۱۹۵۷، که در آن این شرکت موتور رانش مستقیم را طراحی نمود، هواپیمای هاوکر با طراحی ای برای یک جت هوایی که می توانست به ویژگی‌های خواسته شده ناتو در “یک جنگنده پشتیبانی تاکتیکی سبک” پاسخ دهد ساخته شد. برای رشد این پروژه پشتیبانی مالی از سوی خزانه داری اچ ام انگلستان صورت نگرفت، اما کمک های مورد نیاز از سوی پروژهٔ توسعهٔ سلاح‌های متقابل ناتو (MWDP) دریافت شد. پی.۱۱۲۷ به‌عنوان نمونه نخستین سفارش داده شد و در سال ۱۹۶۰ پرواز نمود. ناتو ویژگی‌هایی را برای یک هواپیمای عمود پرواز (ویتول: فرود و برخاست عمودی) توسعه داد، اما یکی از خواست‌های ناتو این بود که این هواپیما عملکردی مانند هواپیمای اف-۴ فانتوم ۲ داشته باشد. هاوکر از یک نسخه مافوق صوت از پی.۱۱۲۷ با نام پی.۱۱۵۰ و همچنین هاوکر پی.۱۱۵۴ رونمایی کرد که در آن به ویژگی‌های عمود پروازی خواسته شده ناتو پرداخته شده‌بود، پی.۱۱۵۴ یک پیروزی برای ناتو در رقابت و توسعه این نمونه‌ها بود که ادامه پیدا کرد.

شوروی و پروازهای عمودی اش

در آن زمان شوروی کشوری پهناور بود که می توانست پس از یک بازسازی بعد از جنگ جهانی دوم،به طور همزمان به چند کشور حمله نماید.اما انقلاب های پیش آمده،مشکلات بسیار فراوان پس از جنگ،مردمی خسته و از همه مهمتر نارضایتی های کمونیستی،این کشور را تا حدودی تجزیه کرد.تا پیش از آن،شوروی یک طرح بسیار پیچیده را در دست ساخت داشت.

هواپيماي عمود پرواز Yak-141

هواپيماي چند منظوره yak-141 دومين نسل از هواپيماهاي عمود پرواز روسي است كه قرار بود جايگزين هواپيماي yak-38 بشود اما به دليل مشكلات مالي هيچ وقت اين اتفاق روي نداد. اولين بار نمونه آزمايشي اين هواپيما در سال 1980 توسط يك ماهواره جاسوسي غربي در مركز تست Zhukovsky روسيه ديده شد اما تا سال 1988 تعداد اين هواپيما همين يك فروند بود تا اينكه در اين سال 2 فروند از اين جنگنده به طور همزمان به پرواز درآمدند. گفته مي شود هواپيماي yak-141 از همان رادار mig-29 بهره مي برد استفاده از رادار mig-29 توانايي خوبي براي شليك انواع بمب ها و موشك هاي پيشرفته به yak-141 مي دهد. از جمله مشتريان اين هواپيما مي توان به ايتاليا ، آرژانتين ، هند و تعدادي از كشورهاي خاورميانه اشاره كرد.(میلیتاری).اگه به داخل کاکپیت این جنگنده نگاهی بیندازید،کوچکترین اثری از نمایشگرهای مدرن و تجهیزات دیجیتالی دیده نمی شود.به عبارت ساده این جنگنده تماما به تجهیزات داخلی آنالوگ مجهز است.این جنگنده نیز به عاقبت برکوت دچار شده و تنها هزینه تولید و آزمایش های سنگین را به دولت وقت و مردم تحمیل کرد!

این جنگنده برای رقابت با هواپيماي AV-8B Harrier II ناتو طراحی شد.این جنگنده یک به یک خلبان نیاز داشت.برد این جنگنده با يك مخزن سوخت خارجی و takeoff كوتاه 2100 كيلومتر ، برد بدون مخزن سوخت خارجي و با takeoff قائم 1400 كيلومتر است.سرعت یاک 141 به حداکثر 1.7 الی 1.8 ماخ می رسید.

علاقه هند به چه علت است؟

کشور هندوستان از زمان پیدایش هریر ها تا کنون،از جمله بزرگترین مشتریان آن است.نیروی دریایی هندوستان از جمله بزرگترین نیروهای نظامی در منطقه است که به مانند نیروی دریایی ایران عزیزمان،از وظایف متعددی برخوردار است.موقعیت متشنج هند با کشور پاکستان،این کشور را همواره در خطر جنگ نگاه داشته است.در ژوئیه 2013 هند از اولین ناو هواپیما بر ساخت این کشور پرده برداری کرد. این ناو هواپیما بر که به گفته وزیر دفاع کشور هند یک افتخار ملی در طراحی و ساخت صنایع جنگی است، با 47500 تن وزن و 260 متر طول اولین ناو هواپیما بر ساخت این کشور است. کشور هند توانست پس از کشورهای روسیه، فرانسه، انگلیس و آمریکا اولین تولید کننده ناو هواپیمابر باشد. خروج این ناو هواپیما بر از یک ساختمان در نزدیکی بندر کوچی هند، کشور چین را شوکه کرده و مجدداً روابط اقتصادی این دو کشور را تحت تاثیر گذاشته است.  این ناو در بندر کوچی در جنوب ایالت کرالا پرده برداری شد. البته قبل از اینکه به ناوگان نظامی این کشور بپیوندند نیاز به تست و بررسی هایی تا سال 2018 دارد.

تمامی این توضیحات برای آن بود که بدانید هندوستان برای پشتیبانی از منافع خود در دریاها،هزینه های بسیاری را متحمل شده است.وجود ناو های هواپیما بر این کشور در آبها آزاد و ملی،نیاز به پوشش هوایی دارد.هندوستان از جمله بزرگترین مشتریان جنگنده های عمود پرواز در جهان است که علاقه خود برای خرید یاک 141 را نیز در همان زمان ابراز نمود.این کشور در هفته گذشته آخرین پرواز جنگنده های هریر را انجام داده و سپس آنها را با جنگنده های مدرنیزه شده MIG-29K تعویض کرد!

دلیل آنکه روسیه دیگر تمایلی به تولید جنگنده عمود پرواز ندارد چیست؟

اولین و بزرگترین آن،کمبود ناوهای هواپیما بر این کشور است.ناو هواپیمابر آدمیرال کوزنتسوف (Russian aircraft carrier Admiral Kuznetsov) یک کشتی ساخت اتحاد جماهیر شوروی است. این ناو هواپیمابر از کلاس کازنتسو بوده که با عنوان های دیگری مانند کلاس اورال نیز شناخته میشود. از این کلاس چند ناو هواپیمابر دیگر نیز ساخته شدند اما به جز این ناو، ناو دیگری عملیاتی نشد و به کشور های دیگر فروخته شدند. این ناو با پیشرانه غیر اتمی کار میکند.اصلی ترین کار و مأموریت ناو کوزنتسوف (کوزنتسو یا کازنتسو یا کازنتسوف نیز میگویند) پشتیبانی زیردریایی های حامل موشک های استراتژیک قاره پیما و شناور های سطحی و هواپیما های گشت دریایی حامل موشک در ناوگان روسیه است. لازم به ذکر است که این ناو،تنها ناو هواپیمابر عملیاتی در نیروی دریایی روسیه است.

(تنها ناو هواپیما بر روسیه)

نتیجه کاملا روشن است؛روسیه به دلیل کمبود ناوهای هواپیما بر،نیاز چندانی به جنگنده های عمود پرواز ندارد.از سوی دیگر هواگردهای عمود پرواز دارای هزینه های بسیاری در زمینه های نگهداری و تولید هستند که از ارزش آنها برای روسیه می کاهد.این کشور زمانی همپای کشورهای غربی به تولید جنگنده های عمود پرواز دست زده بود که چندان در این زمینه موفق نبود.

برترین عمود پرواز جهان

لاکهید مارتین اف-۳۵ لایتنینگ ۲ (Lockheed Martin F-35 Lightning II) یک هواپیمای جنگنده چندمنظوره نسل پنجم است که اکنون تحت آزمایش و توسعه نهایی قرار دارد. اف-۳۵ هواپیمایی پنهان‌کار، تک‌سرنشین و تک‌موتوره است که در وهلهٔ اول برای مأموریت‌های هجومی هوابه‌سطح طراحی شده اما توانایی انجام مأموریت‌های شناسایی و دفاع هوایی را نیز دارد. اف۳۵ سه مدل اصلی دارد: اف-۳۵ ای با توان نشست و برخاست متعارف، اف-۳۵ بی با توان برخاست کوتاه و نشست عمودی و اف-۳۵ سی با توان ناونشینی.  اف-۳۵ نوع توسعه‌یافته هواپیمای ایکس-۳۵ است. ایکس-۳۵ هواپیمایی بود که توسط لاکهید مارتین برای رقابت در پروژه «جنگنده تهاجمی مشترک» (JSF) ساخته شد و توانست بر رقیب خود در این پروژه هواپیمای ایکس-۳۲ شرکت بوئینگ پیروز شود. اف-۳۵ توسط یک تیم صنایع هوافضا به رهبری شرکت لاکهید مارتین طراحی شده و شرکت‌های آمریکایی نورثروپ گرومن و پرت اند ویتنی و بریتانیایی بی‌ای‌ئی سیستمز از شرکای ارشد این پروژه محسوب می‌شوند.  ایالات متحده آمریکا طرح خرید و به‌کارگیری ۲٬۴۵۷ فروند اف-۳۵ را تا سال ۲۰۳۷ دارد. این جنگنده مورد استفاده هر سه واحد نظامی ایالات متحده یعنی نیروی هوایی، نیروی دریایی و سپاه تفنگداران قرار خواهد گرفت.