برای کنترل دمای پردازندههای کامپیوتر، باید از ماده‌ای پلیمری به اسم خمیر حرارتی استفاده کرد. این ماده به نام‌های «Thermal Paste/خمیر حرارتی» و «Thermal Grease/گریس گرمایی» و «Thermal Compound» شناخته می‌شود. قبل از توضیح دادن نکات خرید خمیر حرارتی، بهتر است بفهمیم دقیقا چه کاری برای کامپیوتر ما انجام می‌دهد.
وقتی کامپیوتر روشن می‌شود، پردازنده‌ها از همان ابتدا، کار خود را شروع می‌کنند. با افزایش مدت زمان روشن بودن کامپیوتر یا لپ‌تاپ و بسته به نوع کاری که با دستگاه خود انجام می‌دهید، دمای پردازنده‌ها افزایش می‌یابند. سیستم‌های خنک‌کننده نمی‌توانند تمام گرمای خارج شده از پردازند‌ها را به بیرون منتقل کنند. برای همین به ماده‌ای نیاز است تا به عنوان جاذب گرما عمل کند.
یعنی عمده گرما را در نواحی خاصی جذب کرده و یک رابط گرمایی بین پردازنده و خنک‌کننده برقرار کند. درواقع بین پردازنده و خنک‌کننده یک فضای خالی و کوچکی وجود دارد. وقتی شما خمیر حرارتی را روی پردازنده‌تان می‌زنید، خمیر حرارتی این فضای خالی و کوچک بین پردازنده و خنک‌کننده را پر می‌کند. بعد، گرمای خارج شده از پردازنده را جذب می‌کند و مثل یک پل ارتباطی، گرما را به خنک‌کننده منتقل می‌کند تا از دستگاه خارج شود.
شاید بپرسید: «اگر کامپیوتر من خمیر حرارتی نداشته باشد یا آن را تعویض نکنم، چه اتفاقی می‌افتد؟» در این صورت وقتی سیستم خود را روشن می‌کنید، بعد از مدتی کار، کامپیوترتان یکدفعه خاموش می‌شود. این خاموش شدن درحقیقت مکانیزم دفاعی کامپیوتر است. این مکانیزم دفاعی به این صورت عمل می‌کند که وقتی دمای پردازنده از یک حدی بیشتر شود، سیستم به‌طور خودکار خاموش می‌شود تا گرمای زیاد به پردازنده آسیب نرساند. اما اگر به این خاموش شدن توجهی نکنید و به دفعات زیادی تکرار شود، به CPU و GPU و حتی حافظه کامپیوتر (SSD یا HDD) آسیب می‌زند. برای همین اگر به زدن خمیر حرارتی یا تعویض چند وقت یکبار آن توجه نکنید، می‌تواند هزینه‌های به مراتب بیشتری برایتان داشته باشد.
انواع بسیار زیادی از خمیرهای حرارتی در دنیا برای خرید وجود دارند و شرکت‌های زیادی هم هستند که این مواد را تولید می‌کنند. ولی شناخت جنس‌های مختلف خمیرها و شرکت‌های برتر به شما اطمینان می‌دهد که موقع خرید، یک جنس باکیفیت تهیه کنید. اینطوری تا مدت‌ها لازم نیست نگران دمای پردازندههای خود باشید.
انواع خمیرهای حرارتی
انواع زیادی از خمیرهای حرارتی در دنیا وجود دارند اما بهترین خمیرها به 6 گروه تقسیم می‌شوند:
Metal (متال/فلزی)
بهترین خمیرهای حرارتی از جنس فلزی‌اند. خمیرهای فلزی به دلیل فلز بودن، جاذبه گرمایی بسیار خوبی دارند. فلزهای مس، نقره و آلومینیوم در این نوع خمیر ترکیب شده‌اند که باعث شده رسانایی گرمایی فوق‌العاده‌ای پیدا کند. اگر کامپیوترتان گیمینگ است یا کارهای ادیت گرافیکی انجام می‌دهید، چون در این کارها نسبت به کارهای عادی، دمای پردازنده‌ها با سرعت بیشتری افزایش پیدا می‌کند، خمیرهای فلزی با رسانایی بالای خود، گرما را به سرعت جذب کرده و به خنک‌کننده منتقل می‌کنند. همچنین اگر سیستم‌تان را اورکلاک هم می‌کنید پیشنهاد می‌شود از خمیرهای متال استفاده کنید. قیمت این نوع از بقیه بیشتر است ولی کارایی بیشتری هم دارد.
مشکلی که خمیرهای متال دارند این است که چون فلز هستند، رسانای الکتریسیته هم هستند. این رسانایی باعث می‌شود نسبت به بقیه خمیرها خطرناک‌تر باشند. چون اگر موقع زدن خمیر، مقداری از آن روی مادربورد بریزد یا به پین‌های CPU برخورد کند، می‌تواند مشکلاتی بسیار جدی‌ای را درست کند. مثلا اگر مقداری خمیر متال روی مادربورد بریزد، وقتی کامپیوتر خود را روشن کنید، برق مدار اتصالی می‌کند و می‌تواند بورد یا پاور را برای همیشه از کار بیندازد! برای همین موقع زدن باید خیلی مراقب باشید.
اگر تابه‌حال روی پردازنده‌تان خمیر حرارتی نزده‌اید، پیشنهاد می‌کنیم برای بار اول از خرید خمیر حرارتی متال صرف نظر کنید و سراغ گروه‌های دیگر بروید تا تجربه لازم را کسب کنید. اما اگر می‌خواهید بزنید، پس در این صورت دور سطحی که می‌خواهید بریزید را نوار برق بگذارید تا احیانا اگر کنترل خمیر از دستتان خارج شد، به مادربورد و پردازنده آسیبی نرسد.
Ceramic (سرامیکی)
بعد از متال، خمیرهای سرامیکی بهترین گزینه ممکن هستند. سرامیکی رسانایی گرمایی خیلی خوبی دارد اما به اندازه متال‌ها نیست. ولی بااین‌حال برای استفاده در سیستم‌های گیمینگ و ادیت ویدئو بسیار مناسب هستند. این نوع، دارای ترکیباتی مثل روی، نیترید بور یا سیلیکون است که در روغن سینتتیک (روغن ترکیبی) معلق هستند. همچنین قیمت خرید خمیر حرارتی سرامیکی از متال کمتر بوده و ارزان‌تر هستند. مزیت دیگرشان این است که رسانایی الکتریسیته نیستند. یعنی حتی اگر به‌صورت اتفاقی مقداری از خمیر روی مادربورد یا پردازنده ریخت، می‌توانید تمیزش کنید و خطری قطعات سیستم‌تان را تهدید نمی‌کند.
توجه کنید که در هیچ صورت نباید دستتان به پین‌های CPU بخورد. در بخش «نکات زدن خمیر حرارتی» این مورد را بیشتر توضیح می‌دهیم.
تنها ضعف سرامیکی‌ها اینجاست که در مقایسه با متال‌ها، گرمای کمتری را جذب می‌کنند. در نتیجه خنک‌کننده‌های پی‌سی شما گرمای کمتری را به بیرون می‌فرستند و سیستم شما به نسبت متال‌ها، نمی‌تواند خنک‌تر شود.
اما با این وجود باز هم از بهترین خمیرها هستند و نسبت به نوع‌های دیگر، کارایی خیلی خوبی دارند.
Silicone (سیلیکون)
رایج‌ترین خمیر حرارتی موجود در بازار از جنس سیلیکون است. البته همین رایج بودن باعث شده بسیاری از شرکت‌ها دست به ساخت خمیر سیلیکون‌های بی‌کیفیت بزنند که رسانایی خوبی ندارند. قبل از خرید باید به برند و نظرات بقیه خریداران توجه کنید. خمیرهای سیلیکون رسانای گرمای خوبی هستند و بسیاری از کیس‌ها و لپ‌تاپ‌های آماده‌ای که به فروش می‌رسند، به‌صورت پیش‌فرض این خمیرها روی CPU و GPU آن‌ها زده شده است. همچنین رسانای الکتریسیته هم نیستند که این برای افرادی که می‌خواهند خودشان برای اولین بار خمیر بزنند، راحت‌تر است.
البته سیلیکون‌ها به اندازه متال‌ها رسانای گرما نیستند ولی به علت قیمت خرید زیاد متال‌ها، بسیاری از افراد از خمیر حرارتی سیلیکون روی پردازنده‌هایشان استفاده می‌کنند. توجه داشته باشید که تعداد زیادی فروشنده خمیر سیلیکون در بازار ایران وجود دارند و این یعنی جنس‌های بی‌کیفیت هم قطعا در بازار هست. اگر قصد خرید به‌صورت آنلاین دارید، قبل از خرید حتما نظرات بقیه مردم را بخوانید. اگر هم می‌خواهید حضوری بخرید، حتما از برندهای نام آشنا و معروف‌تر، خمیر حرارتی تهیه کنید.
یک اشتباه رایج: بسیاری از افراد حتی فروشندگان می‌گویند: «خمیر سیلیکون همان خمیر حرارتی است». درواقع آن‌ها معادل نام خمیر سیلیکون را خمیر حرارتی می‌دانند (خمیر سیلیکون = خمیر حرارتی) ولی این اشتباه است. خمیر سیلیکون، یک نوع از انواع خمیرهای حرارتی است. همانطور که دیدید خمیرهای حرارتی به چندین دسته تقسیم می‌شوند مثل: متال، سرامیکی، سیلیکون، کربنی و… پس: «خمیر سیلیکون یکی از انواع خمیرهای حرارتی است، نه خود خمیر حرارتی».
برای اینکه بفهمید چه نوع خمیر سیلیکونی اصل است، بخش: «یک خمیر حرارتی خوب، باید چه ویژگی‌هایی داشته باشد؟» را در ادامه مقاله بخوانید.
Carbone (کربنی)
خمیر کربن از ذرات مواد کربنی مثل گرافیت، گرافن و نانوتیوب کربنی ساخته شده است. خمیرهای کربنی به اندازه متال‌ها و سرامیکی‌ها رسانای گرما نیستند و می‌توان آن‌ها را هم رده با سیلیکونی‌ها دانست. همچنین رسانای الکتریسیته هم نیستند.
تنها نقطه ضعف کربن این است که گرما را به مقدار زیادی جذب نمی‌کند ولی باز هم برای بازی کردن یا کارهای گرافیکی مناسب است.
Diamond Carbon
این خمیر شامل ترکیباتی مثل پودر الماس است که همین باعث می‌شود خاصیت رسانایی بالایی داشته باشد. همچنین پنج برابر گرما را بهتر از خمیری که ترکیبات فلز نقره داخلش دارد، جذب می‌کند. این خمیر به دلیل وجود پودر الماس، جزو خمیرهای گران قیمت است و خیلی از افراد به سراغشان نمی‌روند.
Liquid Metal (فلز مایع)
فلز مایع از ترکیبات فلزهای گالیم، ایندیم و قلع ساخته می‌شود. این خمیر حرارتی، بالاترین خاصیت رسانایی گرمایی را بین همه انواع خمیرها دارد. یعنی برای ادیت‌های گرافیکی سنگین، اجرای بازی‌های سنگین و اورکلاک کردن سیستم، مناسب‌ترین خمیر حرارتی است که همین مورد قیمت خرید را افزایش می‌دهد. اما از طرفی چون فلز است، رسانای الکتریسیته هم هست. ضمنا لیکویید متال از یک خمیر حرارتی عادی، 8 برابر گرمای بیشتری جذب می‌کند!
فلز مایع نسبت به نوع‌های دیگر، کاملا «خمیری» نیست و «مایع‌تر» است. این هم خوب است و هم بد. از این جهت خوب است که چون روان‌تر است، راحت‌تر می‌تواند فاصله بین پردازنده و خنک‌کننده را پر کند. ولی اشکالش اینجاست که وقتی شما فلز مایع را روی سطحی می‌ریزید، کنترل کردنش نسبت به بقیه خمیرها کمی سخت‌تر است و احتمالش بیشتر است که روی پردازنده یا مادربورد بریزد.
علاوه‌بر این‌ها، اگر خنک‌کننده کامپیوتر یا لپ‌تاپ شما از جنس آلومینیوم است، به هیچ عنوان از Liquid Metal استفاده نکنید. چون گالیم و آلومینیوم با یکدیگر واکنش شیمیایی مخربی می‌دهند. به این صورت که خمیر لیکویید متال دارای ترکیبات گالیم است و از آنطرف، مثلا خنک‌کننده هم اگر آلومینیومی باشد، حتی مقدار کمی از گالیم اگر روی خنک‌کننده آلومینیومی شما بریزد، این دو ماده با هم واکنش شیمیایی می‌دهند و «گالیمِ» خمیر حرارتی، خنک‌کننده «آلومینیومی» شما را نابود می‌کند.
بنابراین فلز مایع، درست است که رسانای گرمایی بسیار خوبی دارد و برای سیستم‌هایی با کارهای سنگین مناسب است، ولی از آنطرف احتمال آسیب رساندن به قطعات خود سیستم هم وجود دارد.
راهنمای خرید خمیر حرارتی
یک خمیر حرارتی خوب، باید چه ویژگی‌هایی داشته باشد؟
به‌طور کلی هر خمیری از هرجایی می‌گیرید، باید دو ویژگی را داشته باشد:
1- از برندهای معروف و نام‌آشناتر باشد: بسیاری از شرکت‌ها در بازار وجود دارند که انواعی از خمیرهای حرارتی را می‌فروشند ولی از نظر کیفیتی نامرغوب هستند. برای همین بهتر است برای خمیر حرارتی از برندهای معروف‌تر (چه خارجی و چه داخلی) خرید کنید. چون سابقه و کیفیت کار این شرکت‌ها ثابت شده است. البته در این بین، شرکت‌های متقلب هم وجود دارند که بسته‌بندی یک برند معروف را کپی می‌کنند و با نام آن می‌فروشند ولی خود خمیر، کیفیت خوبی ندارد. در این مواقع، اگر آنلاین خرید می‌کنید بهترین کار این است که از سایت‌های معتبر تهیه کنید و نظرات مردم را حتما بخوانید. اگر هم می‌خواهید حضوری بخرید، حتما از فروشگاه‌های معتبری خرید کنید.
2- حالت آبکی نداشته باشد: بسیاری از افراد بودند که خمیر را تهیه کردند ولی دیدند که حالت آبکی دارد. این حالت آبکی یعنی دیگر خمیر حرارتی، شکل «خمیر» نیست و بنابراین نباید اصلا روی پردازندههای خود بزنید.
البته خمیر حرارتی آبکی برای کارهای دیگری مثل استفاده در لامپ‌ها کاربرد دارد ولی اصلا برای پردازندههای کامپیوتر مناسب نیست.
خمیر حرارتی بهتر است یا پد حرارتی؟
این یکی از سوال‌های رایج افراد است. خمیر حرارتی می‌تواند گرمای بیشتری را جذب کند و به خنک‌کننده منتقل کند، اما میزان رسانایی پدهای حرارتی کمتر است. ولی نصب پد حرارتی به نسبت خمیر، راحت‌تر است و موقع نصب لازم نیست زیاد احتیاط کنید. به‌طور کلی اولویت خود را همیشه با خرید خمیر حرارتی بگذارید تا پد حرارتی. درنتیجه:
- خمیر حرارتی: رسانایی بیشتر ، نصب سخت‌تر
- پد حرارتی: رسانایی کمتر، نصب راحت‌تر
زمان تعویض خمیر حرارتی
هیچ‌کس نمی‌تواند هیچ زمان دقیقی برای تعویض خمیر حرارتی CPU و GPU بگوید. چون این زمان به عوامل مختلفی مثل: نوع خمیر حرارتی که استفاده می‌کنید، نوع کاری که با کامپیوتر خود انجام می‌دهید (کارهای سنگین مثل گیمینگ و ادیت ویدئو یا کارهای سبک روزمره)، چقدر از سیستم خود استفاده می‌کنید، دمای محیط چقدر است، خنک‌کننده‌های شما چندتا هستند و چه کیفیتی دارند و… بستگی دارد. بنابراین هیچ زمان دقیقی برای تعویض خمیر حرارتی نمی‌توان گفت. بهترین کار این است که هر چند وقت یکبار، دمای پردازندههای خود را چک کنید که از دو روش می‌توانید متوجه دمای بیش از حد CPU و GPU شوید:
روش اول:
اگر در هنگام کار با سیستم‌تان حس کردید که دمای بدنه کیس خیلی زیاد شده یا سیستم‌تان یکدفعه خاموش می‌شود، ممکن است مشکل از داغی بیش از حد پردازنده‌ها باشد.
روش دوم:
بهترین روش، استفاده از برنامه‌های جانبی مثل «نشان دادن دمای پردازنده‌ها» و «تست استرس CPU و GPU» است. برای اینکه همین الان متوجه دمای پردازنده‌تان شوید از برنامه «HWiNFO»، و برای تست فشار پردازنده‌ها از برنامه «AIDA64» استفاده کنید.
HWiNFO دمای دقیق CPU و GPU شما را نشان می‌دهد و از آنطرف، AIDA64 پردازنده‌ها را تحت فشار قرار می‌دهد تا اگر در یک مدت زمان مشخص، یک فشار مشخصی به آن‌ها وارد شود، اگر دمایشان بیش از حد نشود یا خاموش نشوند، پس نیازی به تعویض خمیر حرارتی نیست.
در برنامه HWiNFO دمای CPU باید حدود 65-60 درجه و دمای تست استرس باید حدود 85-80 درجه سانتیگراد باشد. دمای GPU به‌طور عادی از سی پی یو بیشتر است ولی «برای کارهای عادی، تقریبا دمای مشابهی دارند». دمای GPU باید حدود 65-60 درجه و دمای تست استرس باید حدود 95-90 درجه سانتیگراد باشد. افزایش دمای بیشتر تست استرس GPU نسبت به تست استرس CPU به این دلیل است که GPU «دیگر در حال انجام یک کار عادی نیست که دمای مشابهی داشته باشد» و زیر فشار بیشتری از حالت عادی قرار گرفته است. بنابراین:
دمای عادی CPU بین: 65-60 دمای تست استرس CPU بین: 85-80
دمای عادی GPU بین: 65-60 دمای تست استرس GPU بین: 95-90
نکات زدن خمیر حرارتی
نکته اول: برای زدن خمیر حرارتی روی پردازنده‌ها، از پارچه و الکل استفاده کنید. پیشنهاد می‌کنیم با پنبه یا دستمال کاغذی تمیز نکنید. چون پنبه و دستمال کاغذی پرز دارند و ممکن است این پرزها به قطعات گیر کنند.
نکته دوم: برای تمیز کردن خمیر حرارتی قبلی CPU، «در هیچ صورتی، پارچه و خمیر نباید به پین‌های CPU بخورند». چون اگر بخورند، ممکن است باعث به وجود آمدن اشکال در عملکرد سی پی یو شوند یا کلا آن را از کار بیندازند!
نکته سوم: اگر بار اولتان است که می‌خواهید خمیر بزنید، از Metal و Liquid Metal استفاده نکنید.
سوالات متداول
چرا باید خمیر حرارتی را تعویض کنیم؟
اگر خمیر حرارتی تعویض نشود، به مرور زمان به پردازنده‌ها آسیب می‌رساند.
آیا خمیر سیلیکون همان خمیر حرارتی است؟
خیر. خمیر سیلیکون، یک نوع از انواع خمیرهای حرارتی است.
بهترین خمیرهای حرارتی کدامند؟
متال، لیکویید متال، سرامیکی و سیلیکونی از بهترین خمیرهای حرارتی هستند.
بهترین برند خمیر حرارتی چیست؟
Thermal Grizzly، Deep Cool و Cooler Master از بهترین شرکت‌های تولید کننده خمیر حرارتی هستند.
چند وقت یکبار باید خمیر حرارتی را عوض کنیم؟
نمی‌توان زمان دقیقی تعیین کرد و به کاری که با سیستم خود می‌کنید بستگی دارد.
مقالات مرتبط:
توسط 
توسط 
مطلب بسیار آموزنده و کاملی بود. ممنون جناب سلطانی
سلام. ممنون از توجه‌تون