نکات باریک‌تر از مو

برای گرفتن عکس‌های باکیفیت، روش‌های مختلفی وجود دارد که در برخی از این روش‌ها از لنز‌های ماکرو، در برخی دیگر از لنز‌های تله بلند، اکستنشن تیوب یا لنز‌های معکوس و در نهایت در بعضی موارد از لنزهای کلوزآپ استفاده شده‌است. قابلیت ماکرو در برخی از لنز‌ها توسط فیلتر‌های ماکرو و فیلتر‌های کلوزآپ تکمیل می‌شوند که در بعضی موارد، فیلتر‌های ماکرو را به نوعی لنز‌های ضعیف‌شده ماکرو به شمار می‌آورند.

یک لنز کلوزاپ ساده در حقیقت یک لنز Positive Meniscus است. این لنزها قطعات شیشه‌ای هستند که در یک طرف برجسته و در سوی دیگر فرورفته‌اند و ضخامت آن‌ها در مرکز زیاد و در لبه‌ها کم است. اگر تا به حال یک عدسی بزرگنمایی دیده باشید، متوجه می‌شوید که به‌طور دقیق درباره چه چیزی صحبت می‌کنیم. این قطعه شیشه‌ای در حلقه‌ای فلزی قرار گرفته‌است تا بتوانید آن را روی یک لنز دیگر قرار دهید. با این‌کار شما لنزی در اختیار دارید که دارای فاصله کانونی کوتاه‌تری است و می‌توانید روی اجسام بسیار نزدیک‌تری فوکوس کنید (بدیهی است که در چنین حالتی فوکوس روی اجسام بسیار دور یا بی‌نهایت امکان‌پذیر نیست).
یکی از مزایای استفاده از فیلتر‌های کلوزآپ این است که دیگر کاهش نور اتفاق نمی‌افتد اما در مورد اکستنشن تیوب‌ها و حتی لنز‌های ماکرو در فواصل نزدیک، اندکی افت شدت نور دیده می‌شود.
از سوی دیگر، استفاده از این فیلتر‌ها موجب افق کیفیت تصویر خواهد شد. سؤال این است که آیا این اتفاق درباره فیلتر‌های کلوزآپ نیز می‌افتد؟ پاسخ مثبت است اما اگر از یک فیلتر کلوزآپ مناسب استفاده کنید و دیافراگم دوربین خود را تا f/8 یا بیشتر افزایش دهید، به احتمال هیچ تغییری در کیفیت عکس‌های شما مشاهده نخواهد شد.
شاید بپرسید، بستن دیافراگم تا f/8 یا بسته‌تر چه تأثیری روی کیفیت عکس دارد؟ در حقیقت، وقتی دیافراگم لنز را می‌بندید، شعا‌ع‌های نور را به سمت محور مرکز لنز هدایت می‌کنید، این‌کار باعث می‌شود، تا خطاهای نوری و پراکنش نور کمتری اتفاق بیفتد و تصاویر بسیار واضح‌تری داشته باشید. حالا ممکن است فکر کنید، اگر دیافراگم لنز را تا بسته‌ترین اندازه آن (به‌عنوان مثال، f/22 یا بالاتر) ببندید، کیفیت تصویر بهتری خواهید داشت. البته بستن دهانه دیافراگم به‌طور مشهودی، عمق میدان را افزایش می‌دهد اما در چنین حالتی پراکنش یا انکسار نور (Diffraction) شدیدی اتفاق می‌افتد که به شدت موجب افت کیفیت می‌شود. به همین دلیل، باید همیشه یک حالت بهینه بین عمق میدان و انکسار پیدا کنید. بسته به اندازه سنسور (یا فیلم) دوربین عکاسی، این محدوده بین دیافراگم‌های f/8 تا f/16 است.

چند نکته مهم در مورد فیلتر‌های کلوزآپ
اولین نکته مهم این است که شکل فیزیکی دیافراگم می‌تواند روی الگوی انکسار نور تأثیر داشته باشد. برای عکس‌های فوق ماکرو، بهتر است از لنز‌هایی استفاده کنید که شکل دیافراگم آن‌ها در دیافراگم‌های بسته تا حد ممکن کروی باشد. به‌طور معمول، در دیافراگم‌های بسته، هر چقدر تعداد تیغه‌های دیافراگم بیشتر باشد، شکل فیزیکی دیافراگم بیشتر کروی خواهند بود.
نکته مهم دیگری که می‌تواند هنگام استفاده از فیلتر‌های کلوزآپ موجب بهبود کیفیت تصویر شود، استفاده از فیلتر‌هایی است که به Achromatic Doublet مشهور هستند. این تجهیزات، فیلتر‌هایی متشکل از دو عدسی شیشه‌ای هستند که می‌توانند موجب کاهش انکسار نور شوند و کیفیت تصویر نهایی را دقیق‌تر کنند. جالب است بدانید، در حال حاضر تنها شرکت کانن چنین فیلتر‌هایی را تولید می‌کند (250D و 500D). نیکون نیز که تا چند سال پیش مدل‌هایی از این تجهیزات (3T ،4T ،5T و 6T) را تولید می‌کرد، هم‌اکنون مدتی است تولید آن‌ها را متوقف کرده‌است.
نکته مهم آخر این‌که، شما می‌توانید یک فیلتر کلوزآپ را روی یک فیلتر کلوزآپ دیگر ببندید. استفاده از دو فیلتر کلوزاپ با مارک‌‌های تجاری مختلف، مشکلی ایجاد نمی‌کند. تنها باید مطمئن باشید دهانه‌های هر دو فیلتر یک‌اندازه بوده و هم‌اندازه دهانه لنز موردنظر باشند.

فیلتر‌ها روی لنز‌های زوم
سؤال دیگر این است که آیا می‌توان یک فیلتر را روی یک لنز زوم (لنزی با فاصله کانونی متغیر) نصب کرد؟ پاسخ مثبت است. اما به دلیل ساختار پیچیده این لنز‌ها، چنین کاری پیشنهاد نمی‌شود و می‌تواند موجب افت کیفیت شود.
بیایید کمی فنی‌تر به این قضیه بپردازیم. همان‌طور که گفتیم، فیلتر‌های کلوزآپ می‌توانند فاصله کانونی لنزی را که روی آن بسته می‌شوند، تغییر دهند. قدرت یک فیلتر کلوزآپ با واحد diopter و به صورت +1D و +2D و +3D و… سنجیده می‌شود. واحد diopter براساس 1000/f به دست می‌آید که در آن، f همان focal length لنزی که از آن استفاده می‌شود به واحد mm است. بر این اساس، یک +1/diopter دارای فاصله کانونی 1000/1i=1000mm ،+2 diopter دارای فاصله کانونی 1000/2i=500mm ، +4 diopter برابر 4/1000 یا 250mm است. جالب است بدانید، واحد diopter در مورد فیلتر‌های کلوزآپ کانن ذکر نشده است و 250D و 500D به ترتیب دارای واحد +4 و +2 هستند. فیلترهای 3T و 5T نیکون دارای واحد +1.5 و 4T و 6T دارای واحد +2.9 هستند.
بزرگنمایی یا i(Magnification) M نیز برابر است با فاصله کانونی لنز اصلی به mm تقسیم بر فاصله کانونی لنز با احتساب فیلتر کلوزآپ نصب‌شده روی آن. با این فرض، اگر شما یک فیلتر +2D را روی یک لنز پرایم 50mm نصب کنید و آن را روی بی‌نهایت قرار دهید، بزرگنمایی به دست آمده، برابر 50/500 یا در واقع بزرگنمایی 1/10 می‌شود. حال اگر یک فیلتر +4D را روی یک لنز 50mm ببندید، بزرگنمایی 50/250 یا 1/5 به دست می‌آید. همچنین اگر همین فیلتر +4D را روی یک لنز 300mm ببندید، بزرگنمایی آن 300/250 یا >1 می‌شود که کمی بزرگ‌تر از اندازه واقعی سوژه است.
با این توضیحات، هم‌اکنون می‌توانید بفهمید، چرا استفاده از فیلترهای کلوزآپ روی یک لنز با فاصله کانونی زیاد، موجب بزرگنمایی بیشتر می‌شود. به همین دلیل است که افراد حرفه‌ای به‌طور معمول روی لنز‌های واید از فیلتر‌های کلوزآپ استفاده نمی‌کنند. نکته مهم دیگری که باید توجه داشته باشید این است که وقتی شما یک فیلتر کلوزآپ را روی لنزی می‌بندید، فاصله لنز تا سوژه نیز صرف‌نظر از فاصله کانونی لنز اصلی، تنها به قدرت فیلتر کلوزآپ وابسته است.
مطلبی که در بالا گفته شد، به زبان ساده این است که اگر شما به‌عنوان مثال، یک فیلتر +4D را روی یک لنز 50mm و یک لنز 200mm ببندید (و هر دوی آن‌ها را روی فوکوس بی‌نهایت قرار دهید)، برای هر دو لنز حداقل فاصله لنز تا سوژه به‌طور دقیق یکسان و برابر 250mm خواهد بود. بدیهی است که در این حالت، لنز 200mm دارای بزرگنمایی بیشتری است.

آیا فیلتر‌های ماکرو جایگزین لنز‌های ماکرو می‌شوند؟
به‌طور حتم می‌پرسید، آیا می‌توان بیش از یک فیلتر کلوزآپ را همزمان روی یک لنز نصب کرد؟ بله، می‌توانید این‌کار را بکنید. اما همیشه به یاد داشته باشید، فیلتر قوی‌تر را اول نصب کنید و فیلتر ضعیف‌تر را روی فیلتر قبلی. به‌عنوان مثال، اگر دو فیلتر +2 و +1 دارید (تا جمعاً به +3 برسید)، نخست +2 و سپس +1 را روی لنز ببندید.
و سؤال آخر این‌که، آیا کیفیت یک فیلتر کلوزآپ به خوبی یک لنز اختصاصی کلوزاپ است؟ پاسخ به این سؤال به عوامل مختلفی بستگی دارد. کیفیت لنز اصلی، مرغوبیت فیلتر کلوزآپ و البته مهارت شما در عکاسی با تکنیک ماکرو در کیفیت عکس‌های شما بسیار مؤثر است. اگر از لنز خوب، فیلتر خوب و تکنیک‌های پیشرفته عکاسی استفاده کنید، به سختی می‌توان بین عکس‌های گرفته‌شده با لنز یا فیلتر ماکرو تفاوتی قائل شد. به همین دلیل است که فیلتر‌های ماکرو را به نوعی جایگزین ارزان‌قیمت‌تر لنز‌های ماکرو می‌نامند.