درست است که ما همیشه شاهد جنگ و درگیری بر روی زمین بوده‌ایم اما با وجود درگیری‌های گسترده‌ی کشورهای مختلف، فناوری و اکتشاف فضایی عرصه همکاری بین ملت‌ها بوده است (برای مثال کشورهای آمریکا و شوروی در جنگ سرد را در نظر بگیرید). اما ظاهرا آن روند صلح طلبانه در چند سال اخیر جای خود را به تنش و مخاصمه داده و به دنبال آن، ماهیت همکاری در فضا در حال تغییر است و کم کم شاهد تاثیر درگیری کشورهای زمین بر روی همکاری فضایی هستیم. مثال می‌خواهید؟ پیامدهای تهاجم روسیه به اوکراین در توسعه همکاری‌های فضایی را در نظر بگیرید. اما به راستی دلیل این موضوع چیست؟
- قطع همکاری روسیه با ناسا به علت تحریم های اعمال شده بر این کشور
- واکنش روسیه به تحریم‌ها – پرتاب ماهواره اینترنتی OneWeb کنسل شد
جزئیات تاثیر درگیری کشورهای زمین بر روی همکاری فضایی
وظیفه‌ی یک محقق روابط بین‌الملل این است که بداند کشورهای اصلی چه کشورهایی هستند، چه قابلیت‌هایی دارند و تصمیم دارند با چه کسانی همکاری کنند. همین موضوع در زمینه‌ی توزیع قدرت در فضا نیز گسترش می‌یابد. برخی از محققان آینده‌ای را پیش بینی می‌کنند که در آن دولت‌های بزرگ سطوح مختلفی از سلطه جویی بر کشورهای دیگر را دنبال می‌کنند، اما برخی دیگر سناریویی را پیش بینی می‌کنند که در آن نهادهای تجاری بزرگ ملت‌ها را گرد هم می‌آورند.
اما من معتقدم که آینده ممکن است متفاوت باشد. در چند سال گذشته، ملت‌ها با منافع استراتژیک مشابه روی زمین گرد هم آمده‌اند تا منافع خود را در فضا پیش ببرند و آنچه را که من «بلوک‌های فضایی» می‌نامم، تشکیل داده‌اند. ایالات متحده و اتحاد جماهیر شوروی بر فعالیت‌های فضایی در طول جنگ سرد مسلط بودند. علیرغم تنش‌های موجود در زمین، هر دو با دقت عمل کردند تا از ایجاد بحران جلوگیری کنند و حتی در تعدادی از پروژه‌ها در فضا همکاری کردند.
همانطور که کشورهای بیشتری آژانس فضایی خود را توسعه دادند، چندین گروه همکاری بین المللی ظهور کردند. اینها شامل دفتر سازمان ملل متحد برای امور فضای ماورای جو زمین، کمیته سازمان ملل متحد در مورد استفاده صلح آمیز از فضا و کمیته مشورتی برای سیستم‌های داده فضایی است. در سال 1975، 10 کشور اروپایی آژانس فضایی اروپا را تأسیس کردند. در سال 1998، ایالات متحده و روسیه به تلاش‌ها برای ساخت ایستگاه فضایی بین‌المللی پیوستند که اکنون توسط 15 کشور پشتیبانی می‌شود. این سرمایه گذاری‌های چند ملیتی در درجه اول بر همکاری علمی و تبادل داده متمرکز بود.
ظهور بلوک های فضایی
آژانس فضایی اروپا که اکنون شامل 22 کشور است را می‌توان در زمره اولین بلوک های فضایی در نظر گرفت. اما تغییر آشکارتر به سمت این نوع ساختار قدرت را می‌توان پس از پایان جنگ سرد مشاهده کرد. کشورهایی که در زمین منافع مشترک داشتند، شروع کردند به گردهم آمدن برای دنبال کردن اهداف ماموریتی خاص در فضا و تشکیل بلوک‌های فضایی. در پنج سال گذشته، چندین بلوک فضایی جدید با سطوح مختلف قابلیت‌های فضایی ظهور کرده‌اند. اینها شامل آژانس فضایی آفریقا با 55 کشور عضو است. آژانس فضایی آمریکای لاتین و کارائیب با هفت کشور عضو؛ و گروه هماهنگی فضایی عربی با 12 کشور خاورمیانه. این گروه‌ها به کشورها اجازه می‌دهند تا با دیگران در بلوک‌های خود همکاری نزدیک داشته باشند، اما این بلوک‌ها با یکدیگر رقابت می‌کنند! دو بلوک فضایی اخیر – توافقنامه آرتمیس و توافقنامه قمری چین و روسیه – نمونه‌ای از این رقابت هستند.
مسابقه تا ماه
پیمان آرتمیس در اکتبر 2020 راه اندازی شد. آنها توسط ایالات متحده رهبری می‌شوند و در حال حاضر شامل 18 کشور هستند. هدف این گروه بازگرداندن انسان به ماه تا سال 2025 و ایجاد چارچوبی حاکم برای کاوش و استخراج معادن در ماه، مریخ و فراتر از آن است. هدف از این ماموریت ساخت یک ایستگاه تحقیقاتی در قطب جنوبی ماه با یک ایستگاه فضایی پشتیبان ماه به نام دروازه است. به صورتی کاملا مشابه و مشکوک، در سال 2019، روسیه و چین توافق کردند تا در مأموریتی برای اعزام افراد به قطب جنوب ماه تا سال 2026 همکاری کنند. این مأموریت مشترک چین و روسیه همچنین قصد دارد در نهایت یک پایگاه ماه بسازد و یک ایستگاه فضایی را در مدار ماه قرار دهد.
اینکه این بلوک‌ها برای انجام ماموریت های مشابه در ماه با یکدیگر همکاری نمی‌کنند، نشان می دهد که منافع استراتژیک و رقابت‌های روی زمین به فضا منتقل شده است. هر ملتی می‌تواند به توافقنامه آرتمیس بپیوندد. اما روسیه و چین – به همراه تعدادی از متحدانشان در زمین – این کار را انجام نداده‌اند، زیرا برخی این توافق‌ها را تلاشی برای گسترش نظم بین‌المللی تحت سلطه ایالات متحده به فضا می‌دانند.
به همین دلیل، روسیه و چین قصد دارند ایستگاه تحقیقاتی ماه آینده خود را به روی همه طرف‌های علاقه‌مند باز کنند، اما هیچ کشور عضو توافقنامه آرتمیس برای این موضوع ابراز علاقه نکرده است. آژانس فضایی اروپا حتی چندین پروژه مشترکی را که با روسیه برنامه ریزی کرده بود متوقف کرده و در عوض در حال گسترش همکاری‌های خود با ایالات متحده و ژاپن است.
تاثیر بلوک‌های فضایی بر روی زمین
کشورها علاوه بر قدرت جویی در فضا، از بلوک های فضایی نیز برای تقویت حوزه‌های نفوذ خود در زمین استفاده می‌کنند. برای مثال سازمان همکاری فضایی آسیا و اقیانوسیه را در نظر بگیرید که در سال 2005 تشکیل شد. این سازمان به رهبری چین شامل بنگلادش، ایران، مغولستان، پاکستان، پرو، تایلند و ترکیه است. در حالی که هدف گسترده آن توسعه و پرتاب ماهواره است، هدف اصلی این سازمان گسترش و عادی سازی استفاده از سیستم ناوبری چینی BeiDou – نسخه چینی GPS است. کشورهایی که از این سیستم استفاده می‌کنند به چین وابسته هستند.
نقش شرکت های فضایی خصوصی
در دهه گذشته فعالیت‌های تجاری در فضا رشد فوق العاده‌ای داشته است. در نتیجه، برخی از محققان آینده همکاری فضایی را با منافع تجاری مشترک تعریف می‌کنند. در این سناریو، نهادهای تجاری به عنوان واسطه بین آنها عمل می‌کنند با این حال، شرکت‌های تجاری بعید است که همکاری بین المللی آینده در فضا را دیکته کنند. طبق قوانین بین‌المللی فضایی فعلی، هر شرکتی که در فضا فعالیت می‌کند، این کار را به‌عنوان توسعه‌دهنده – و تحت صلاحیت – دولت کشور خود انجام می‌دهد. تسلط دولت‌ها بر شرکت‌ها در امور فضایی به وضوح از طریق بحران اوکراین نشان داده شده است. در نتیجه تحریم‌های دولتی، بسیاری از شرکت‌های فضایی تجاری همکاری با روسیه را متوقف کردند. با توجه به چارچوب قانونی فعلی، به نظر می‌رسد به احتمال زیاد دولت‌ها – نه نهادهای تجاری – به دیکته کردن قوانین در فضا ادامه دهند.
بلوک‌های فضایی برای همکاری یا درگیری من معتقدم که در آینده، تشکیلات دولتی – مانند بلوک های فضایی – به عنوان ابزار اصلی برای پیشبرد منافع ملی خود در فضا و میدان عمل خواهند کرد. وقتی ملت‌ها گرد هم می‌آیند و بلوک های فضایی را تشکیل می‌دهند، فواید زیادی دارد. فناوری فضا سخت است، بنابراین تجمیع منابع، نیروی انسانی و دانش منطقی است. با این حال، چنین سیستمی با خطرات ذاتی نیز همراه است. تاریخ مثال‌های زیادی در این زمینه ارائه می‌کند که نشان می‌دهد هر چه اتحادها سفت‌تر شوند، احتمال وقوع درگیری بیشتر است.
سفتی فزاینده دو اتحاد – ائتلاف سه گانه و اتحاد سه گانه – در پایان قرن نوزدهم اغلب به عنوان محرک اصلی جنگ جهانی اول ذکر می‌شود. یک درس کلیدی از آن این است که تا زمانی که بلوک‌های فضایی موجود انعطاف‌پذیر و به روی همگان باز باشند، همکاری‌ها شکوفا خواهد شد و ممکن است جهان هنوز از یک درگیری آشکار در فضا اجتناب کند. حفظ تمرکز بر اهداف علمی و مبادلات بین و درون بلوک‌های فضایی – در حالی که رقابت‌های سیاسی را دور نگه می‌دارد – به تضمین آینده همکاری بین‌المللی در فضا کمک می‌کند.
دیدگاهتان را بنویسید