اینترنت به‌عنوان ابزاری برجسته برای برقراری ارتباطات و اطلاع‌رسانی در قرن بیست و یکم محسوب می‌شود. جنبه اطلاع‌رسانی اینترنت می‌تواند در شرایط بحرانی چون جنگ، برای افزایش آگاهی مردم مؤثر واقع شود. متأسفانه، در ایران، وضعیت کاملاً وارونه پیش می‌رود و اینترنت در بحرانی‌ترین شرایط به خاموشی کامل سوق می‌یابد.
در طول «جنگ دوازده روزه»، مردم ایران تقریباً قطعی کامل اینترنت را تجربه کردند و ارائه‌دهندگان خدمات محلی، ازجمله اپراتورهای تلفن همراه، بارها از دسترس خارج شدند. دولت ایران، نگرانی‌های امنیت سایبری را دلیل صدور دستور قطعی اینترنت عنوان کرد. قطع اینترنت در کل کشور، یک اقدام جدی در نظر گرفته می‌شود. این اقدام به‌شدت توانایی مردم برای برقراری ارتباط آزادانه و یافتن اطلاعات موثق و قابل‌اعتماد در زمان درگیری را محدود می‌کند.
در کشورهایی که ارائه‌دهندگان خدمات اینترنت و تلفن همراه را خصوصی کرده‌اند، کنترل معمولاً از طریق قانون‌گذاری یا دستورالعمل‌های دولتی، مانند محدودیت‌های سنی برای محتوای بزرگسالان، اعمال می‌شود. در مقابل، ایران سال‌ها صرف توسعه ظرفیت کنترل مستقیم زیرساخت‌های مخابراتی خود کرده است؛ بنابراین، چگونه یک کشور مانند ایران می‌تواند کنترل گسترده‌ای بر دسترسی به اینترنت داشته باشد؟ آیا این اتفاق می‌تواند در هر کجای دنیا رخ دهد؟
محدودسازی اینترنت چگونه اعمال می‌شود؟
«اینترنت» یک اصطلاح جامع و چندوجهی است. این اصطلاح انواع مختلفی از برنامه‌ها، خدمات و البته سامانه‌های آشنا و اساسی مردم را پوشش می‌دهد. راه‌های مختلفی برای کنترل دسترسی به خدمات اینترنت وجود دارد؛ اما در مجموع، ما به دو روش «ساده» اکتفا می‌کنیم که یک دولت می‌تواند برای مسدودسازی دسترسی شهروندان به اینترنت استفاده کند.
قطع اینترنت از بُعد سخت‌افزاری
یک دولت ممکن است تصمیم بگیرد که اتصال اینترنت ورودی را در نقطه ورود به کشور، به‌صورت فیزیکی قطع کند (تصور کنید که یک مرکز تلفن را از برق بکشید). این امر، امکان بازیابی آسان سرویس را در زمانی که دولت آماده است را فراهم می‌کند؛ اما تأثیر آن بسیار گسترده خواهد بود. هیچ‌کس در کشور، ازجمله دولت، قادر به اتصال به اینترنت نخواهد بود، مگر اینکه دولت اتصال اضافی و پنهانی خود را با سایر نقاط جهان داشته باشد.
قطع اینترنت از بٌعد نرم‌افزاری و پیکربندی
در ادامه مقاله، شاید مبحث قطع اینترنت مقداری فنی‌تر شود. هر دستگاه متصل به اینترنت، مانند لپ‌تاپ، کامپیوتر، تلفن همراه، یک آدرس آی‌پی (پروتکل اینترنت) دارد. این آدرس‌ها رشته‌هایی از اعداد هستند. به‌عنوان‌مثال، 77.237.87.95 آدرسی است که به یکی از ارائه‌دهندگان خدمات اینترنتی در ایران اختصاص داده شده است.
آدرس‌های آی‌پی، دستگاه را در اینترنت عمومی شناسایی می‌کنند. بااین‌حال، از آنجایی که به‌خاطر سپردن رشته‌های اعداد کار آسانی نیست، انسان‌ها از نام دامنه برای اتصال به سرویس‌ها استفاده می‌کنند. به بیان دقیق‌تر، sakhtafzarmag.com نمونه‌ای از یک نام دامنه است.
این ارتباط بین آدرس آی‌پی و دامنه توسط سیستمی تحتِ عنوان DNS کنترل می‌شود. دولت می‌تواند با تغییر DNS، دسترسی به سرویس‌های کلیدی اینترنت را کنترل کند. این اقدام، منجر به دستکاری ارتباط بین نام‌های دامنه و آدرس‌های عددی زیربنایی آن‌ها می‌شود. دستکاری جریان ترافیک، یکی دیگر از راه‌های دولت برای کنترل کامل اینترنت تلقی می‌شود.
آدرس‌های آی‌پی (IP) به دستگاه‌ها اجازه می‌دهند داده‌ها را از طریق شبکه‌هایی که توسط ارائه‌دهندگان خدمات اینترنتی کنترل می‌شوند، ارسال و دریافت کنند. در عوض، آن‌ها به پروتکل دروازه مرزی (BGP) متکی هستند. این دروازه را به‌مانند مجموعه‌ای از علائم راهنمایی‌ورانندگی در نظر بگیرید که جریان ترافیک اینترنت را هدایت می‌کنند و به داده‌ها اجازه می‌دهند در سراسر جهان حرکت کنند.
دولت‌ها می‌توانند ارائه‌دهندگان اپراتورهای اینترنت را وادار سازند تا مسیرهای BGP خود را از اینترنت حذف کنند. در نتیجه، دستگاه‌ها نمی‌توانند از طریق اپراتورها، به اینترنت متصل شوند. به همین ترتیب، سایر نقاط جهان دیگر قادر به «دیدن» رویدادهای داخل کشور مدنظر نخواهند بود.
قطع گسترده اینترنت در کدام کشورها شایع است؟
در بیش از ده‌ها کشور، اینترنت یا به‌صورت معمول کنترل می‌شوند یا در واکنش به رویدادهای بزرگ، شرایط بحرانی و امنیتی. نمونه اخیر قطعی گسترده اینترنت به کشور بنگلادش در تاریخ جولای سال 2024 در جریان اعتراضات دانشجویی علیه سهمیه‌های شغلی دولتی بازمی‌گردد.
در سال 2023، کشور سنگال دسترسی به اینترنت را محدود کرد. این محدودیت برای مدیریت اعتراضات خشونت‌آمیز بر سر صدور حکم اعدام برای یک رهبر سیاسی اعمال شد. در سال 2020، کشور هند قطعی طولانی‌مدت اینترنت را در منطقه مورد مناقشه کشمیر در هیمالیا انجام داد. در سال 2011، دولت مصر مسیرهای BGP را برای رسیدگی به ناآرامی‌های مدنی مسدود کرد. ناگفته نماند که دولت ایران نیز در سال‌های 2019 و 2022، به دلیل ناآرامی‌های داخلی، دست به قطع گسترده اینترنت زد.
این وقایع به‌وضوح نشان می‌دهد که اگر دولتی در هر کجای دنیا بخواهد اینترنت را قطع کند، واقعاً توانایی انجام آن را دارد. بااین‌حال، در عصر امروز، قطع‌شدن اتصال به اینترنت تأثیر مخربی بر زندگی، شغل و اقتصاد مردم خواهد گذاشت. انجمن کسب‌وکارهای اینترنتی ایران به‌تازگی از نابودی صدها هزار شغل اینترنتی در کشور خبر داد. به‌عبارت‌دیگر، با هر ساعت قطعی اینترنت، کسب‌وکارها با ضرر 1.5 میلیون‌دلاری مواجه می‌شوند.
چگونه مردم می‌توانند از کنترل‌های اینترنتی فرار کنند؟
شبکه‌های خصوصی مجازی یا فیلترشکن‌ها (VPNها) مدت‌هاست که برای پنهان‌کردن ارتباطات در کشورهایی با کنترل‌های سخت‌گیرانه اینترنتی استفاده می‌شوند و همچنان یک راهکار قابل‌قبول دسترسی به اینترنت برای بسیاری از مردم هستند. (نشانه‌هایی وجود دارد که ایران یکی از پراستفاده‌ترین کشورها در امر بهره‌گیری از VPN شناخته می‌شود).
بااین‌حال، فیلترشکن‌ها زمانی که اینترنت از نظر فیزیکی قطع شده باشد، کمکی نمی‌کنند. بسته به پیکربندی، اگر مسیرهای BGP مسدود شده باشند، این امر ممکن است از رسیدن هرگونه ترافیک VPN به هدف نیز جلوگیری کند. در این مبحث، پای سرویس‌های اینترنت ماهواره‌ای مستقل، به‌عنوان قابل‌اعتمادترین گزینه جایگزین به میان می‌آید. اینترنت ماهواره‌ای برای مناطق دورافتاده و روستایی که ارائه‌دهندگان خدمات اینترنتی سنتی هنوز زیرساخت کابل‌کشی خود را ایجاد نکرده‌اند یا نمی‌توانند این کار را انجام دهند، عالی به نظر می‌رسد.
در روزهای آغازین جنگ، گزارش شد که اینترنت «استارلینک» (Starlink) ایلان ماسک در طول خاموشی نت در کشور فعال شده بود. علاوه‌برآن، گزارش‌های مستقل اعلام کردند که هزاران گیرنده «استارلینک» مخفیانه در کشور فعال هستند. بااین‌حال، پس از پایان جنگ، نمایندگان مجلس شورای اسلامی با تصویب ماده‌ای جدید، استفاده از ابزارهایی مانند اینترنت ماهواره‌ای «استارلینک» را به طور رسمی ممنوع اعلام کردند. طبق این قانون، واردات یا استفاده از تجهیزات اینترنتی بدون مجوز، از جمله استارلینک، می‌تواند تا 10 سال حبس در پی داشته باشد.
پس از این موج قطعی جدید، اکنون موضوع «اینترنت طبقاتی» با اسم تازه «اینترنت اضطراری» مطرح شده که در صورت تصویب آن، کاربران ایرانی می‌توانند انتظار داشته باشند که حتی در بحران‌های خفیف‌تر هم دولت دست به قطع اینترنت بین‌الملل بزند. گفتنی است این طرح تبعیض‌آمیز، بخش کوچکی از جامعه که اینترنت، ضرورت کسب‌وکارشان به‌حساب می‌آید، به اینترنت آزاد دسترسی خواهند داشت و ضررهای ناشی از قطع کامل کمتر می‌شود. غافل از اینکه سر مردم عادی بی‌کلاه می‌ماند و آن‌ها می‌مانند و حوضه‌شان!
توسط 
توسط 
توسط 
دیدگاهتان را بنویسید