نگاهی به تکنولوژی 70 میلیمتری IMAX به بهانه اکران جدیدترین شاهکار کریستوفر نولان

تماشای فیلم در سینما تجربه ای است که حتی با داشتن جدیدترین تکنولوژی های صوتی و تصویری در خانه هم نمی توان به آن نزدیک شد. شاید این جادوی پرده نقره ای سینماست که آن را نسبت به هر تلویزیون عظیم یا سیستم های صوتی پیشرفته ای که برای کاربری خانگی طراحی شده اند متمایز می کند و تماشاچیان را به گونه ای در خود غرق کرده که با وجود پیشرفت چشمگیر تکنولوژی در سال های اخیر باز هم چیزی نتوانسته جایگزین سینما و تماشای فیلم در آن شود. احتمالا همه ما تجربه دیدن فیلم روی پرده های عریض سینما را داشته ایم. در ایران (و البته در شهرهای دارای سینما) از فرمت های قدیمی پخش استفاده می شود و تنها برخی سینماهای معدود در پایتخت هستند که نسبت به سایر نقاط کشور مجهز تر شده و از تکنولوژی های جدیدتر استفاده می کنند. اما همه این موارد هم نمی تواند جایگزین تکنولوژی بی نظیری شود که ایده آن اولین بار در دهه 70 میلادی مطرح شد. به بهانه جدیدترین اثر کریستوفر نولان، کارگردان نابغه سینمای جهان، به نام دانکیرک قصد داریم نگاهی به تکنولوژی 70 میلیمتری IMAX داشته باشیم.

IMAX نوعی فرمت تصاویر ویدئویی 70 میلیمتری است که اولین بار در اوایل دهه 70 میلادی توسط گرام فرگوسن، رومان کریتور، رابرت کر و ویلیام شام معرفی شد. به کمک IMAX سازندگان فیلم های سینمایی قادر به ضبط و نمایش تصاویر با ابعاد و جزئیات بسیار بیشتر نسبت به تکنولوژی های قبلی شدند. بر خلاف پروژکتورهای قدیمی، فیلم های IMAX به صورت افقی ضبط و پخش می شوند.

با این وجود تجهیزات مورد نیاز برای فیلمبرداری با این تکنیک بسیار پر هزینه و کمیاب بودند که تا سال 2002 رویکردی جدی برای تغییر سیستم های ضبط و پخش فیلم های سینمایی به صورت IMAX وجود نداشت و حتی تا سال 2016 نیز تنها 1102 سینما به صورت IMAX آن هم در تنها 69 کشور جهان ساخته شده اند. در نتیجه مشاهده یک فیلم با فرمت IMAX تجربه ای است که به سادگی به دست نمی آید.

اولین تغییر IMAX نسبت به نسل های قدیمی ضبط و نمایش فیلم، افزایش وضوح تصویر است که به وسیله استفاده از فریم های بزرگتر به دست می آید. یک فریم از فیلمی با فرمت IMAX دارای وضوح افقی سه برابر بیشتر از یک فریم فیلم 35 میلیمتری کلاسیک است. اجازه بدهید به کمک اعداد کمی این توضیحات را ساده تر کنیم. در یک دوربین 35 میلیمتری قدیمی (که حتی امروزه نیز بسیاری از فیلم ها به کمک آنها ضبط می شوند)، فیلم به صورت عمودی با سرعت 27.4 متر در دقیقه از دوربین عبور می کند؛ در طرف مقابل در دوربین IMAX سرعت عبور فیلم از دوربین در حالت 24 فریم در ثانیه تقریبا 102 متر در دقیقه است. برای درک این موضوع کافیست فیلم های امروزی را با فیلم های قدیمی و سرعت حرکت بازیگران در گذشته مقایسه کنید.

اما تفاوت بعدی به سیستم پخش این فیلم ها باز می گردد. در سال 2008 سیستم انتشار تصویر دیجیتالی IMAX (یا Digital Cinema IMAX Projection System) برای استفاده از صفحات نمایشگری با نسبت 1.89:1 معرفی شد. در این سیستم ها از دو پروژکتور با وضوح 2K استفاده می شود که محتوا را به صورت دو بعدی یا سه بعدی پخش می کنند. دو تصویر 2K با اختلاف 0.5 پیکسل بر روی هم نمایش داده می شوند و با افزایش وضوح نهایی، کیفیت تصویر به 2.9K افزایش می یابد. پس از آن بود که سرعت پیشرفت IMAX نیز به میزان قابل ملاحظه ای افزایش یافت. در سال 2012 ابتدا اولین سیستم نمایش لیزری 4K معرفی شد که از دو پروژکتور استفاده می کرد و با حفظ نسبت تصویر اصلی IMAX، تصاویر را بر روی صفحاتی به عرض 36 متر یا بیشتر نمایش می داد. سپس در سال 2014 سیستم نمایش لیزری 4K دوگانه معرفی شد که با نام “IMAX لیزری” شناخته می شود. در این سیستم تصاویر با نسبت 1.43:1 به نمایش در می آیند و از دیگر دستاوردهای آن نیز می توان به امکان نمایش تصاویر در حالت 60 فریم در ثانیه و افزایش روشنایی به میزان 50 درصد اشاره کرد.

اما کریستوفر نولان برای فیلم دانکیرک (Dunkirk) تلاش کرد از سیستمی برای ضبط و پخش فیلم استفاده کند که استانداردهای IMAX را تا مرز توانایی های فیزیکی به پیش می برد. آنچه نولان از آن استفاده کرده در حال حاضر با نام IMAX هفتاد میلیمتری شناخته می شود. IMAX 70 میلیمتری نوعی فرمت نمایش تصویر است که از فیلم های مخصوصی با ابعاد دو برابر بزرگتر از فیلم های 35 میلیمتری استفاده می کند. در نتیجه استفاده از فیلم های بزرگتر، وضوح بیشتری نسبت به تصاویر کلاسیک و حتی IMAX های قدیمی تر نیز به دست خواهد آمد. مدل 70 میلیمتری هم از نسبت تصویر 1.43:1 استفاده می کند که باعث “مربعی تر” شدن تصاویر می شود و البته کیفیت صوتی نیز به دلیل وجود فضای بیشتر برای انکود کردن ترک های صوتی فراگیر به میزان فوق العاده زیادی افزایش می یابد. اما شاید هیجان انگیز ترین نکته درباره استفاده از این فرمت، افزایش وضوح فیلم به میزان خیره کننده 18K می باشد که تا به حال نظیر آن در هیچ فیلمی مشاهده نشده و البته تنها سینماهای محدودی در جهان هستند که بتوانند این فیلم را با کیفیت واقعی آن به نمایش بگذارند.

البته استفاده از فرمت IMAX 70 میلیمتری اولین بار نیست که صورت می گیرد. پیشتر باز هم کریستوفر نولان در شاهکارهایی مانند “بتمن: بازگشت شوالیه سیاه” و “Interstellar” بخشی از مراحل فیلمبرداری را با این فرمت انجام داده بود اما به دلیل هزینه های بسیار زیاد و مشکلات در جا به جایی تجهیزات فیلمبرداری امکان انجام این کار برای قسمت عمده فیلم ها امکان پذیر نبود. اما در دانکیرک تقریبا 75 درصد از کل صحنه های نهایی فیلم با فرمت IMAX 70 میلیمتری ضبط شده که نتیجه آن، کیفیتی خارق العاده برای تماشاگران است.

برای ما که در ایران زندگی می کنیم و حتی برای بسیاری دیگر از مردم جهان، دیدن این فیلم با کیفیت واقعی به دلیل نبود سینماهایی که قادر به پخش آن باشند امکان پذیر نیست. اما اگر در هفته های آینده و پس از اکران رسمی دانکیرک شاهد نوشته شدن مقالاتی در تحسین کیفیت نمایش این فیلم بودید، می توانید به راحتی قبول کنید که بینندگان آن با فرمت IMAX 70 میلیمتری تجربه ای داشته اند که برای بسیاری از عاشقان سینما و فیلم های سینمایی رویایی دور از دسترس به نظر می رسد.