به مناسبت روز ارتش: جنگنده قاهر 313 معرفی شد (از ماکت تا تاکسی)

ایران به دلیل تحریم های نظامی که از سالهای پیش از جنگ با آنها دست و پنجه نرم می کند، قادر به خرید تجهیرات نظامی پیشرفته خصوصا جنگنده نبوده است. به همین علت نیروی هوایی کشور هم اینک در وضعیت قرمز و بدترین شرایط خود قرار گرفته است. با وجود تلاش های مهندسان ارتش، ارتقاء نیروی هوایی در زمینه های راداری و حتی تسلیحات، نمی تواند پاسخگوی نیازهای یک کشور 80 میلیون نفری باشد که همواره از سوی برخی دشمنان که عمدتا در همسایگی اش قرار دارند تهدید می شود. چندی پیش مسئله احتمال خرید جنگنده های سوخوی 30 یا SU-30 از برخی منابع خبری منتشر شد. در صورت صحت این خبر، ایران می توانست حداقل چند اسکاتران از انواع صادراتی SU-30 را جایگزین گربه سانان قدیمی آمریکایی نماید. جنگنده هایی که هم اینک در اختیار ایران قرار دارند، عمدتا از خدمت خارج شده و یا از نسخه های میان رده و سطح پایین مانند MIG-29 هستند. در نتیجه دفاع هوایی بدون استفاده از جنگنده های مدرن امکان پذیر نیست. برخی کشورهای عربی همسایه با وجود کوچک بودن مساحت، اما نیروی هوایی به مراتب قدرتمند و مدرن تری را به نسبت ایران در خود دارند. ستون فقرات نیروی هوایی ایران را جنگنده های F-14 تامکت، F-4 فانتوم و MIG-29 های فالکروم تشکیل می دهند که ترکیبی نه چندان مناسب و قدرتمند است. در حال حاضر خبری از خرید و یا دریافت جنگنده های سوخوی 30 وجود ندارد و این در حالی است که حتی با ورود SU-30 ها، آسمان ایران نیازمند جنگنده هایی به مراتب مدرن تر، در سطوح 4 و یا 4.5 است. پس راه حل چیست؟

ایران از سالهای قبل با تقویت و خرید موشک های مختلف، سعی در بالا بردن توان پدافندی داشته است. سامانه های موشکی با اهدافی مانند جنگنده های دشمن، پهپاد، موشک های قاره پیما و بالستیک، ستون های زرهی، رادار و انواع پرنده های متجاوز درگیر خواهند شد و آخرین تقویت کننده ی این بخش از پدافند ایران با ورود S-300 ها تکمیل شد. ایران به دنبال تولید جنگنده ای بومی است؟ این سوال بسیار بزرگ را حتی برخی از سران دولت و ارتش نیز بدون پاسخ گذاشته اند. به طور حتم نام جنگنده ی قاهر 313 یا F-313 را شنیده اید. جنگنده ای که در اولین دیدار خود بسیار غیر عادی و در قالب یک ماکت ساده رونمایی شد!!  قاهر-۳۱۳ پروژه‌ای برای ساخت نوعی جت جنگنده تک‌سرنشین و پنهان‌کار در ایران است که اولین پیش‌نمونه یا ماکت آن در ۱۴ بهمن ۱۳۹۱ توسط رئیس جمهور سابق ایران محمود احمدی‌نژاد رونمایی شد. طبق اظهارات احمد وحیدی وزیر دفاع وقت ایران، این جنگنده دارای سطح مقطع راداری بسیار کم بوده و با تجهیزات پیشرفته ساخته شده و به سامانه‌های الکترواویونیک مجهز می‌باشد. به گفته وی این جنگنده قادر به حمل تسلیحات پیشرفته بومی بوده و از قدرت تهاجمی بالایی برخوردار است. وحیدی قابلیت نشست و پرواز با طول باند کوتاه، توانایی انجام عملیات پروازی در ارتفاع پست و تعمیر و نگهداری آسان و سریع را از دیگر ویژگیهای این جنگنده برشمرد. هرچند برخی از کارشناسان بین‌المللی آن را شبیه به یک مدل آزمایشی دانسته‌اند؛ و طبق گفته وزیر دفاع در هفته دولت ۱۳۹۵ اعلام کرد نمونه اصلی ساخته شده و سپاه نیازمند و کاربر هواپیمای مورد نظر می‌باشد و تا اواخر سال آماده نصب موتور و تست اصلی هست و این هواپیما بیشتر نمونه پژوهشی است و در صورت سفارش تولید خواهد شد. این جت جنگنده در روز ۲۶ فروردین ۱۳۹۶ آزمایشهای حرکت بر روی باند (تاکسی) را انجام داد.

قاهر در نخستین رونمایی خود به هیچ وجه جدی گرفته نشد؛ برخی از رسانه های خارجی آن را یک ماکت ساده خواندند که در گذشته نیز اتفاقات مشابهی را تجربه کرده اند. جنگنده قاهر در زمان معرفی تنها یک کانسپت ساده بوده و هیچ اطلاعی از مشخصات آن اعلام نشد. قاهر یک جنگنده جت دوموتوره و تک‌سرنشینه با دو ورودی هوا در دو طرف کابین خلبان است. طول قاهر کمتر از ۱۶ متر و فاصله دو نوک بال آن کمتر از ۱۱ متر تخمین زده می‌شود. امکان تحلیل دقیق مشخصات نمونه‌ای از این هواپیما که به معرض نمایش گذاشته شده وجود ندارد اما برخی از ویژگی‌های این طرح در مورد قابل پرواز بودن آن جای سؤال ایجاد می‌کنند. تصاویری از پرواز این هواپیما پخش شده که به گفته دیوید چنسیوتی بیشتر به پرواز کنترل از راه دور یک مدل هواپیما شباهت دارد تا پرواز یک جت جنگنده مدرن. دیو ماجومدار هم در پایان تحلیلی که از مشخصات این هواپیما ارائه داده با تردید بسیار حدس می‌زند که این هواپیما یک مدل آزمایشی باشد و به عنوان یک بستر آزمایشی ساخته شده است. سال‌ها پیش ایران یک ماکت از هواپیمای شفق را نیز به نمایش گذاشت اما هیچگاه به یک هواپیمای قابل پرواز تبدیل نشد. به نوشته دیوید چنسیوتی کارشناس هوانوردی و خلبان سابق نیروی هوایی ایتالیا قاهر-۳۱۳ از «آئرودینامیک غیرقابل قبول و زیبایی هالیوودی» برخوردار است و به طرز خنده‌آوری برای ایفای نقش یک جت جنگنده کوچک است. به گفته وی کابین خلبان بسیار ساده‌تر از کابین یک جنگنده پیشرفته است و به کابین هواپیماهای کوچک شخصی شباهت دارد. دماغه هواپیما هم کوچکتر از آن است که بتوان راداری در آن قرار داد. ورودی‌های هوا بیش از اندازه کوچک هستند و هیچ نوع اگزوز خروجی برای قسمت موتور وجود ندارد و اگر از پس‌سوز موتور استفاده شود کل جت ذوب خواهد شد. وی هم معتقد است که قاهر-۳۱۳ در مجموع شبیه یک مدل آزمایشی بزرگ است. دیوید چنسیوتی و رابرت جانسون در گزارشی در بیزینس اینسایدر نوشته‌اند که لبه‌های قاهر-۳۱۳ به لبه‌ها و زاویه‌های منحصر به فرد اف-۲۲ شباهت دارد و شکل دم‌های آن بیشتر شبیه به اف-۳۵ است. قاهر-۳۱۳ دو کانارد بزرگ دارد که به نظر ثابت می‌رسند. ایران به ساخت ماکت‌ها و سیستم‌هایی که هیچگاه قرار نیست پرواز کنند معروف است اما اگر قاهر-۳۱۳ اینگونه نباشد و یک پیش‌نمونه واقعی باشد برای تأمین یک نیاز منحصر به فرد ایرانی ساخته شده است؛ از آنجا که برتری هوایی در مقابل حدود ۲۰۰ هواپیمای ناوگان پنجم نیروی دریایی آمریکا که در بحرین مستقر است برای ایران غیرممکن به نظر می‌رسد، تنها کاری که ایرانی‌ها در مواجهه با آمریکا می‌توانند انجام دهند دست یافتن به برتری عددی در مقابل کشتی‌های آمریکایی با استفاده از قایق‌های کوچک تندرو و موشک‌های ضدکشتی آنهاست. اما این قایق‌ها به سرعت با یورش هلیکوپترها و هواپیماهای آمریکایی روبرو خواهند شد و اکثر متخصصان جنگ دریایی معتقدند که هلیکوپتر در جنگ با قایق به قدری برتری دارد که اصلا نمی‌توان رویارویی آنها را نبرد توصیف کرد اما اگر یک تهدید هوایی علیه هلیکوپترها ایجاد شود و تمرکز آن‌ها را برهم زند اوضاع تغییر می‌کند. ایران در یک دهه اخیر تلاش کرده با طراحی سلسله‌ای از هواگردها این پروژه نظامی را تکمیل کند.

پروژه‌ای که ایران به سختی بر روی آن تمرکز کرده اما به ندرت به آن اشاره می‌کند. این هواگرد باید بتواند از قایق‌های تندرو کلاس بردستون در جنگ با ناوگان پنجم نیروی دریایی آمریکا پشتیبانی کند. ایران برای این منظور چند هلیکوپتر سبک تهاجمی/شناسایی شاهد در اختیار دارد اما آنها به خوبی مسلح نیستند و برد عملیاتی کافی هم ندارند. جت دیگر تولید داخلی ایران یعنی جنگنده صاعقه هم در مقابل توانایی‌های ناوگان جنگی آمریکا کاری از پیش نخواهد برد، اما شاید مدلی از قاهر بتواند نقطه ضعف قایق‌های بردستون را پوشش دهد. مجید بکایی جانشین وزیر دفاع ایران هم در مورد این تحلیل گفته‌است: «وقتی جنگنده رونمایی شد دشمن ابتدا می‌گفت که ماکت و مقوا است و بعد تجزیه و تحلیل کردند و گفتند جمهوری اسلامی آن را برای مقابله با بالگردها طراحی کرده است. زیرا نقاط قوت ما قایق‌های تندروست و دشمن برای مقابله با آن از بالگرد استفاده می‌کند و آنها تحلیل کردند که این جنگنده با تکنولوژی گراند افکت قادر است در یکی دو متری سطح آب پرواز کند و بالگردهایشان را بزند. در ۰۱ /آذر/ ۱۳۹۳ رئیس سازمان صنایع هوایی نیروهای مسلح در پاسخ به سؤال دیگر خبرنگار مشرق در مورد وضعیت ساخت جنگنده قاهر به گفت: آنچه که قبلا رونمایی شده بود، طراحی مفهومی این جنگنده بود و در حال حاضر نیز این طرح ادامه داشته و در حال گذراندن تست‌های آزمایشی خود می‌باشد.  سردار دهقان در نشست خبری در مرداد ۹۵ اعلام کرد جنگنده قاهر۳۱۳ در مراحل نهایی ساخت و تولید قرار دارد و در آینده نزدیک عملیاتی می‌شود.  وزیر دفاع ادامه داد: قاهر یک هواپیمای «پشتیبانی نزدیک و یک جنگنده سبک نظامی و آموزشی» است که نمونه‌های کوچکتر آن قبلا ساخته شده و امروز در مراحل پایانی ساخت است.

این روند ادامه داشت تا اینکه در روز شنبه و در جریان بازدید ریاست جمهوری از جدیترین دستاوردهای دفاعی کشور، نمونه اصلی جنگنده قاهر به حرکت در آمد. آقای روحانی، ریاست جمهوری محترم در حالی از نسخه ی اصلی قاهر 313 بازدید کردند که به گفته ی ارتش، این جنگنده نمونه اصلی و نهایی قاهر خواهد بود. اینبار قاهر به همراه دو موتور به حرکت درآمد که در نمونه های اولیه با یک موتور نمایش داده شد. شکل ظاهری خروجی دو موتور به کار رفته در این هواپیما شبیه به سری J-۸۵ آمریکایی است که در جنگنده های اف ۵ به کار رفته است. جمهوری اسلامی ایران پیش از این در طرحی موتور توربوجت اوج را طراحی و ساخته است که احتمالا بر اساس جی ۸۵ توسعه پیدا کرده است. در مشخصات موتور اوج گفته شده است که می توان از این موتور در جنگنده هایی تا وزن نهایی ۱۰ تن استفاده کرد. به احتمال بسیار ایران می تواند از موتورهای مهندسی معکوس آمریکایی استفاده نماید. موتورهای آمریکایی همواره بهتر از همتایان شرقی خود فعال بوده اند. همانطور که گفته شد، در زمینه وزن این جنگنده اطلاعاتی در دست نبوده با این وجود احتمالا چیزی در حدود 15 الی 20 تن وزن دارد. استفاده از دو موتور می تواند در هنگام از کار افتادن یک موتور نیز آن را به سلامت به زمین بنشاند. بر اساس آنچه به طور رسمی اعلام شد، در حال حاضر جنگنده قاهر ۳۱۳ مرحله تست تاکسی اولیه خود را انجام می دهد که شامل حرکت در باند پروازی با سرعت شاید بین ۳۰ الی ۵۰ کیلومتر در ساعت باشد. طبیعتا در مراحل بعدی، تست های تاکسی سریعتر برای رسیدن به مرحله پروازی و در نهایت پرواز جنگنده انجام خواهد شد، لذا مرحله ای که برای قاهر انجام شد در حقیقت اولین مرحله برای آماده سازی شرایط پروازی یک هواپیما به شمار می آید.

دیوید ماجومبار در Flight Global نوشته که قاهر-۳۱۳ شباهت مبهمی با هواپیمای آزمایشی بوئینگ برد آو پری (Boeing Bird of Prey) دارد که برای تست‌های پنهان‌کاری ساخته شده بود. اما برخلاف برد آو پری از طراحی منشوری استفاده می‌کند که یادآور اولین پروژه‌های هواپیماهای پنهان‌کار آمریکا مثل پیش‌نمونه لاکهید هو بلو (Lockheed Have Blue) در دهه ۱۹۷۰ است که بعدا به تولید اف-۱۱۷ نایت‌هاوک منجر شد. همچنین نوشت «با توجه به اندازه بسیار کوچک هواگرد و تک‌موتوره بودن آن، قاهر-۳۱۳ احتمالا از مدل مهندسی معکوس شده موتور توربوجت جنرال الکتریک جی-۸۵ – موتور جنگنده اف-۵ – استفاده می‌کند. در نمونه اصلی که با حضور رئیس جمهور محترم به نمایش درآمد، قاهر 313 در ابعاد بزرگتر، با کابین خلبان کانوپی دو تکه و ارابه فرود دو چرخ رخ نمایی کرد که مهمترین تغییرات ظاهری آن به شمار می رفتند. تا به امروز به صورت خاص به ماموریت قاهر ۳۱۳ اشاره نشده و البته هنوز وضعیت نوع تسلیحات قابل حمل توسط این جنگنده نیز مشخص نیست و در عین حال بحث رادار نیز در هاله ای از ابهام قرار دارد که بارها بدون پاسخ مانده است. یک جنگنده در ابتدا و پس از مراحل اولیه تولید، نیازمند کامپیوتر، سیستم عامل و رادارها است. سپس سنسورهای آن در اولیت بعدی قرار می گیرند. به عنوان مثال جنگنده F-35 برای مدت های طولانی درگیر حواشی اشکالات سیستم عامل (OS) نرم افزاری بود. اما هیچ اطلاعی از وضعیت راداری F-313 و حتی موشک های قابل حمل آن در دست نیست. یک سامانه اپتیکی در زیر دماغه قاهر 313 نصب شده است که می تواند به صورت موقتی بوده و یا حتی دائمی ایفای نقش نماید. در نتیجه قاهر می تواند از موشک های هدایت شونده استفاده نماید. در این صورت می توان موشک های تولید داخل مانند فکور را بر روی آن لود کرد. مهندسان ارتش اقدام به بروزرسانی رادار جنگنده F-14 کرده اند و به خوبی این رادار را تقویت کرده اند. در نتیجه می توان امیدوار بود که قادر به تولید رادار باشند. در صحبت های مسئولین به توان پرواز ارتفاع پایین این هواپیما تاکید بسیار زیادی شده است. همه هواپیماها با پرواز در ارتفاع نزدیک به زمین از اثر سطح بهره مند می شوند اما شکل شکسته بال در قاهر۳۱۳ به استفاده بهینه از اثر سطح  برای پروازهای طولانی تر در ارتفاع پائین و نشست و برخاست از باندهای کوتاه کمک می کند. این سامانه اپتیکی می تواند در مسیر پشتیبانی هوایی نیز مورد استفاده قرار گیرد. در نهایت باید بگوییم که قاهر 313 جنگنده ای است که همچنان صدها سوال برای آن وجود دارد و نمی دانیم که آیا روزی به عنوان یک جنگنده واقعی و رادار گریز به پرواز درخواهد آمد یا خیر؟ تولید و طراحی یک جنگنده واقعی می تواند هزینه های بسیاری را برای ایران به همراه داشته باشد؛ اما فراموش نکنیم که نیروی هوایی ارتش ایران عزیز تشنه ی خرید و به خدمت گرفتن سخت افزار و جنگنده های جدید است. دلیر مردان نیروی هوایی ایران بارها با دست خالی دشمن تا دندان مسلح را شکست داده اند.

جت آموزشی کوثر

بسیاری از کشورها از سالهای دور به استفاده از جت آموزشی جهت تعلیم خلبانان پرداخته و استفاده از جنگنده های واقعی را به پایان دوره موکول می کنند. استفاده از جنگنده به عنوان هواپیمای آموزشی نیز می تواند احتمال وقوع اتفاقات ناگوار را بیشتر کرده و هزینه هایی به مراتب بالا را در امر آموزش به کشور تحمیل نماید. اما وجود جت های آموزشی با هزینه های مناسب و تولید شده به عنوان یک محصول آموزشی، بسیار با صرفه و مناسب خواهد بود. در جریان معرفی دستاوردهای دفاعی ارتش ایران در حضور رییس جمهور، نخستین جت آموزشی تولید داخل با نام “کوثر” را رونمایی کرد. جت کوثر اولین نمونه هواپیمای جت آموزشی بومی است که با استفاده از توانایی‌ها و پتانسیل شرکت‌های دانش‌بنیان طراحی و ساخته شده است. این هواپیما که به‌سفارش و مشارکت نیروی هوایی ارتش ایران و به‌صورت کاملا بومی طراحی و ساخته شده علاوه بر آموزش دانشجویان خلبانی، قابلیت اجرای مأموریت‌های پشتیبانی نزدیک هوایی و حمل انواع تسلیحات را خواهد داشت. در حال حاضر اطلاعات فنی جت آموزشی کوثر نیز اعلام نشده است.

با عرض تبریک به مناسبت روز ارتش و درود بر تمام شهدای این نیرو و خانواده محترم این عزیزان.