این روزها احتمالاً «مکانیسم ماشه» را همه جا می‌شنوید و می‌بینید و شاید از جزییات آن اطلاعی نداشته باشید. در این مقاله خواهیم گفت که مکانیسم ماشه چیست و چه تاثیری بر زندگی ما و بر دنیای تکنولوژی و اینترنت کاربران ایرانی دارد.
مکانیسم ماشه چیست؟
مکانیسم ماشه یا اعمال خودکار تحریم‌های شورای امنیت سازمان ملل علیه ایران، نزدیک به یک دهه است که در محافل سیاسی و حقوقی ایران موضوع بحث، عدم قطعیت و گاهی انتقاد از تیم مذاکره‌کننده برجام بوده است. این روشی برای بازگشت سریع تحریم‌های شورای امنیت بود که توسط وزیر امور خارجه روسیه، پیشنهاد شده و در قطعنامه 2231 گنجانده شده است.
در واقع با نزدیک شدن به دهمین سالگرد برجام و مهلت تصمیم‌گیری در مورد لغو یا تمدید قطعنامه 2231 شورای امنیت سازمان ملل، مکانیسم ماشه که در این قطعنامه تشریح شده است، بار دیگر در ایران مورد بحث قرار خواهد گرفت. قطعنامه 2231 شورای امنیت سازمان ملل پس از توافق برجام تصویب شد و شش قطعنامه قبلی شورای امنیت در مورد برنامه هسته‌ای ایران و بیشتر تحریم‌های سازمان ملل را لغو کرد.
اگر بخواهیم دقیق‌تر توضیح دهیم، مکانیسم ماشه بخشی از چارچوب حقوقی برجام و قطعنامه شورای امنیت سازمان ملل بوده که این امکان را برای طرف‌های توافق فراهم می‌کند تا اگر ایران به تعهدات خود عمل نکند یا نقض جدی رخ دهد، تحریم‌های پیشین سازمان ملل بدون نیاز به تصویب مجدد و بدون امکان وتوی سایر کشورها دوباره فعال شوند. در نتیجه در مکانیسم ماشه بازگشت تحریم‌ها قابل وتو نخواهد بود و به طور خودکار قابل اعمال است اما برای لغو تحریم‌ها نیاز به رای‌گیری و قطعنامه خواهد بود.
در واقع مکانیسم ماشه روندی سریع برای بازگشت تحریم‌ها را فراهم می‌سازد. شایان ذکر است که فعال شدن این روند، تنها به عرصه سیاسی محدود نمی‌ماند و پیامدهای گسترده‌ای بر حوزه‌های علمی، صنعتی و فناوری ایران خواهد گذاشت. همچنین محرومیت از دسترسی به فناوری‌های نوین، تجهیزات حساس و نرم‌افزارهای تخصصی می‌تواند روند توسعه زیرساخت‌های صنعتی و علمی کشور را مختل کند.
همچنین محرومیت از تجهیزات پیشرفته، فناوری‌های روز دنیا و نرم‌افزارهای تخصصی می‌تواند روند توسعه و پیشرفت را کند سازد. از سوی دیگر بازگشت تحریم‌ها و کاهش همکاری‌های بین‌المللی با دانشگاه‌ها و شرکت‌های ایرانی، به تدریج منجر به انزوای ایران در حوزه فناوری و فشار اقتصادی بیشتری خواهد شد و در نهایت تأثیر مستقیم بر معیشت و زندگی روزانه مردم خواهد داشت.
طبق اطلاعات منتشر شده، استفاده از مکانیسم ماشه از 18 اکتبر 2025 (26 مهر 1404) آغاز خواهد شد. این تاریخ در واقع آخرین روز توافق برجام بوده و پس از آن اگر هر یک از کشورهای عضو برجام اعلام کنند که ایران از تعهدات خود خارج شده، مکانیسم ماشه فعال خواهد شد.
مکانیسم ماشه چگونه کار می‌کند؟
همانطور که می‌دانید، هر یک از اعضای فعلی برجام اعم از فرانسه، بریتانیا، آلمان، چین و روسیه، می‌توانند در صورت ادعای نقض توافق توسط ایران، از مکانیسم ماشه استفاده کنند. ایالات متحده، با خروج از برجام و اعمال مجدد تحریم‌ها در دوران ریاست جمهوری دونالد ترامپ، اهرم سیاسی خود را برای استفاده از مکانیسم ماشه از دست داده است. با این حال، می‌تواند از طریق سایر کشورها درخواست فعال‌سازی آن را بدهد.
چهار کشور عضو برجام که عضو دائم شورای امنیت سازمان ملل هستند، می‌توانند مستقیماً این مکانیسم را فعال کنند. از سوی دیگر آلمان که عضو شورای امنیت نیست، باید از طریق یکی از اعضای دائم خود درخواست فعال‌سازی کند.
در مرحله اول، یک یا چند کشور عضو برجام باید نامه‌ای به دبیرکل سازمان ملل و رئیس شورای امنیت در مورد عدم پایبندی ایران به مفاد توافق ارسال کنند. پس از ارسال نامه، رئیس شورای امنیت باید سایر اعضا را از این هشدار مطلع کند.
شورای امنیت 10 روز از زمان دریافت رسمی نامه فرصت دارد تا در مورد پیش‌نویس قطعنامه‌ای در مورد ادامه یا پایان تعلیق تحریم‌های شورای امنیت علیه جمهوری اسلامی رأی‌گیری کند. شایان ذکر است که هیچ حق وتویی وجود ندارد و بازه زمانی فقط 30 روز است. در نتیجه شورای امنیت 30 روز زمان خواهد داشت تا قطعنامه‌ی جدیدی برای لغو تحریم‌ها صادر کند.
در رأی‌گیری شورای امنیت در مورد این قطعنامه، حق وتو پس از پیشنهاد روسیه حذف شد، به این معنی که هیچ کشوری نمی‌تواند با استفاده از وتو، پیش‌نویس قطعنامه را لغو کند یا از بازگشت تحریم‌ها علیه ایران جلوگیری کند. اگر کشوری از حق وتوی خود استفاده کند، عملاً ادامه لغو تحریم‌ها علیه ایران را وتو خواهد کرد و منجر به اعمال مجدد فوری تحریم‌های شورای امنیت سازمان ملل علیه برنامه هسته‌ای ایران خواهد شد.
ادامه لغو تحریم‌ها تنها در صورتی می‌تواند تأیید شود که 9 رأی موافق در شورای امنیت به دست آید و هیچ عضو دائمی آن را وتو نکند. در این سازوکار، حتی رأی ممتنع اعضا نیز رأی موافق محسوب می‌شود. با توجه به اینکه حداقل یک کشور دارای حق وتو خواستار بازگشت تحریم‌ها شده است، فعال‌سازی مجدد قطعنامه‌های قبلی و اعمال مجدد تحریم‌ها علیه ایران با استفاده از مکانیسم ماشه تضمین شده است.
اعضا 10 روز فرصت دارند تا در مورد پیش‌نویس قطعنامه پیشنهادی یکی از اعضای شورای امنیت به توافق برسند. در صورت عدم دستیابی به توافق، رئیس شورای امنیت موظف است قطعنامه‌ای را تهیه کند که ادامه لغو تحریم‌های بین‌المللی علیه ایران را تأیید کند. در نهایت اعضا حداکثر 30 روز فرصت دارند تا رأی خود را در مورد پیش‌نویس اعلام کنند.
اگر اعضای شورای امنیت نتوانند تا پایان روز سی‌ام در مورد پیش‌نویس یا جایگزینی، به توافق برسند، نامه اولیه ارائه شده به شورای امنیت به طور خودکار تمام قطعنامه‌ها و تحریم‌های قبلی را احیا می‌کند و وضعیت ایران در شورا به قبل از تصویب قطعنامه 2231 باز می‌گردد.
محدودیت‌ها پس از فعال شدن مکانیسم ماشه
محدودیت‌هایی که مکانیسم ماشه بر ایران و مردم ایران اعمال خواهد کرد شامل موارد بسیاری است. این ممنوعیت‌ها در حوزه‌ی اقتصادی، سیاسی، تکنولوژی، سفر و گردشگری، واردات و صادرات و غیره مشهود خواهد بود و به طور مستقیم بر زندگی روزمره مردم ایران تاثیر خواهد داشت. در ادامه به برخی از محدودیت‌ها و ممنوعیت‌ها پس از فعال شدن مکانیسم ماشه اشاره خواهیم کرد:
- ممنوعیت صادرات اسلحه به ایران
- ممنوعیت انتقال هرگونه اقلام، مواد، کالا و فناوری که می‌تواند به فعالیت‌های مرتبط با غنی‌سازی و بازفرآوری و برنامه‌های موشک‌های بالستیک ایران کمک کند.
- ممنوعیت واردات، خرید و حمل و نقل نفت خام، گاز طبیعی، محصولات پتروشیمی و نفتی و خدمات مرتبط
- ممنوعیت فروش یا عرضه تجهیزات کلیدی مورد استفاده در بخش انرژی
- ممنوعیت فروش یا عرضه طلا، سایر فلزات گرانبها و الماس
- ممنوعیت استفاده از تجهیزات دریایی
- محدودیت سرویس‌های آنلاین و نرم‌افزارها
- محدودیت‌های مالی
- انسداد دارایی‌های بانک مرکزی ایران و بانک‌های تجاری بزرگ ایران
- بازگرداندن اقداماتی برای جلوگیری از دسترسی پروازهای باری ایران به فرودگاه‌های اتحادیه اروپا
- ممنوعیت نگهداری و خدمات هواپیماهای باری یا کشتی‌های ایرانی حامل مواد یا کالاهای ممنوعه
تاثیر مکانیسم ماشه بر تکنولوژی و اینترنت
به طور کلی، حتی پیش از فعال شدن مکانیسم ماشه نیز ایران با محدودیت‌های گسترده‌ای در زمینه اینترنت و فناوری روبه‌رو بوده است؛ بنابراین اجرای این سازوکار تغییر بنیادینی در وضعیت تکنولوژی کشور ایجاد نخواهد کرد. با این حال، تفاوت اصلی در آن است که تاکنون بیشتر فشارها و تحریم‌ها از سوی ایالات متحده اعمال می‌شد، اما پس از آغاز مکانیسم ماشه، این تحریم‌ها جنبه جهانی پیدا کرده و به صورت رسمی از سوی سازمان ملل متحد اعمال خواهند شد.
همانطور که می‌دانید ما تا همین امروز هم دسترسی محدودی به خدمات بین‌المللی داشته‌ایم که می‌توان به محدودیت در نرم‌افزارها، سرورها، سایت‌ها یا حتی خدمات شبکه پرداخت بین‌الملل اشاره کرد. برای مثال سال گذشته شاهد مسدود شدن سایت ایسوس برای ایران بوده‌ایم که بخشی از تحریم‌های اینترنتی بوده است. با اجرای مکانیسم ماشه، این محدودیت‌ها نه تنها ادامه خواهند داشت بلکه شدت بیشتری نیز پیدا خواهند کرد. زیرا شرکت‌های خارجی که تا حدودی به کاربران ایرانی خدمات ارائه می‌کردند، در صورت ادامه همکاری با ایران با ریسک بالا و احتمال جریمه‌های جدی مواجه خواهند شد. در نتیجه ترجیح می‌دهند تا ارتباط خود را با کاربران ایرانی قطع کنند.
بر همین اساس، محتمل است که بسیاری از سرویس‌ها و سایت‌های بین‌المللی که پیش‌تر امکان استفاده از آن‌ها وجود داشت، از دسترس کاربران ایرانی خارج شوند و دسترسی IP ایران به این خدمات مسدود شود. همچنین احتمال دارد صرافی‌های رمزارزی کریپتو خارجی دچار محدودیت‌های بیشتری شوند و خدمات مرتبط با بازی‌های آنلاین، نرم‌افزارهای تخصصی و حتی حساب‌های کاربری نظیر اپل آیدی و جیمیل نیز با اختلال یا محدودیت جدی مواجه شوند. در نهایت باید بگوییم که همه این موارد در حد پیش‌بینی است و هنوز به طور دقیق مشخص نیست چه پیامدهایی در انتظار کاربران ایرانی خواهد بود.
توسط 
توسط 
توسط 
دیدگاهتان را بنویسید