شاه مهره اصلی نیروی هوایی ایران MIG-29 (معرفی کامل به همراه تاریخچه نبردها)

تا کنون به معرفی جنگنده های بسیار زیادی اقدام کرده ایم که تنها یک مورد از آنها در نیروی هوایی ایران در حال خدمت بوده اند.باقی آنها به دلایل فنی و تولید در زمان های گذشته از جذابیت و فناوری های چندانی برخوردار نیستند.اما جنگنده دیگری که همچنان در خدمت نیروی هوایی ارتش ایران است،جنگنده MIG-29 است.این جنگنده علاوه بر ایران در کشورهای بسیاری مورد استفاده است.برای آشنایی با فناوری های به کار رفته در این جنگنده و همچنین اطلاع از سوابق نبرد آن،با ما همراه باشید.

جنگنده میگ 29 (MIG-29) جت جنگنده دوموتوره و دوسکانهٔ فرامانورپذیر است که در دهه ۱۹۷۰ در شرکت میگ اتحاد شوروی به عنوان یک جنگنده برتری هوایی طراحی شد. نخستین پیش‌نمونه ین هواپیما در سال ۱۹۷۷ به پرواز درآمد و از سال ۱۹۸۳ به ارتش شوروی پیوست.میگ-۲۹ از بهترین محصولات صادراتی برای شوروی در زمان خود و برای روسیه در حال حاضر بوده‌است این هواپیما همچنان توسط روسیه و بسیاری کشورهای دیگر استفاده می‌شود. هواپیمای میگ-۲۹ به همراه سوخو-۲۷  جت جنگنده دوموتوره و دوسکانه میگ-۲۹ شباهت زیادی به جنگنده بزرگ‌تر سوخو-۲۷ دارد که همزمان با آن طراحی و تولید شد.این دو جنگنده به منظور رقابت با جنگنده‌های آمریکایی اف-۱۵ ایگل و اف-۱۶ فالکن ساخته شدند.برنامهٔ ساخت هواپیمای میگ ۲۹ همانند سوخو-۲۷ به سال ۱۹۶۹ میلادی بازمی‌گردد. در آن زمان شوروی برنامه اف-ایکس (F-X) ایالات متحده را زیر نظر داشت که به ساخت هواپیمای اف-۱۵ منجر گردید. شوروی دریافت که هواپیماهای جدید ساخت آمریکا تا حد قابل توجهی دارای برتری نسبت به تمامی هواپیماهای شوروی هستند و از تکنولوژی پیشرفته‌تری نسبت به این کشور برخوردار هستند.

هواپیمای میگ-۲۱ با وجود چالاکی زیاد و قدرت مانور خوب خود، در شب قادر به انجام ماموریت نبود و برد عملیاتی به نسبت کوتاهی داشت و همچنین از عدم توانایی استفاده از جنگ افزارهای گوناگون در حد قابل ملاحظه‌ای رنج می‌برد. هواپیمای میگ-۲۳ که با هدف مقابله با هواپیمای اف-۴ فانتوم ۲ طراحی و ساخته شده بود با وجود سرعت و برد عملیاتی مناسب و داشتن فضای کافی برای حمل سوخت و جنگ افزارهای مختلف، از قدرت مانور کمی برخوردار بود و در نبردهای هوایی (داگفایت) تا حد زیادی ناموفق نشان می‌داد چنین شد که شوروی به فکر ساخت یک هواپیما که ضمن داشتن چالاکی و قدرت مانور خوب دارای برد عملیاتی کافی و امکان استفاده از جنگ افزارهای گوناگون در حد خوبی را داشته باشد،افتاد. ه بر این موارد این هواپیما می‌بایست از سیستم‌های اویونیک پیشرفته برای رقابت با هواپیماهای ساخت آمریکا هم استفاده می‌کرد. در واکنش به این نیاز ستاد فرماندهی شوروی درخواست ساخت هواپیمای پیشرفته تاکتیکی را در طرح PFI (Perspektivnyi Frontovoi Istrebitel) که مخفف هواپیمای پیشرفته تاکتیکی به زبان روسی است را مطرح کرد. مشخصات خواسته برای این طرح از سوی شوروی تا حد زیادی افراطی و بلند پروازانه بود هواپیمای مورد درخواست آنان باید برد عملیاتی زیاد، قابلیت خوب برای نبردهای نزدیک، چالاکی و مانور عالی، دارای حداقل سرعت ۲ ماخ، دارای قابلیت حمل تسلیحات سنگین، به همراه استفاده از آئرودینامیک پیشرفته که این مورد آخر توسط موسسه آئرودینامیک روسیه به همراهی شرکت سوخو در حال انجام مراحل تحقیقاتی بود.

در سال ۱۹۷۱ شوروی تخمین زده بود طرح هواپیمای پی‌اف‌آی یا همان هواپیمای پیشرفته تاکتیکی می‌بایست پر هزینه باشد در نتیجه این طرح را به دو طرح مختلف تقسیم کردند؛ طرح ال‌پی‌اف‌آی که ساخت یک هواپیمای تاکتیکی پیشرفته سبک وزن و طرح تی‌پی‌اف‌آی که ساخت یک هواپیمای تاکتیکی سنگین وزن بود. طرح کلی پی‌اف‌آی هواپیمای پیشرفته تاکتیکی اولیه به دو طرح تخصصی تر تبدیل شد که در هر کدام به روی بعضی از مشخصات بیشتر از سایر مشخصات با توجه به هدف ساخت و نوع ماموریت تاکید شده بود. طرح هواپیمای تاکتیکی پیشرفته سبک وزن یا همان ال‌پی‌اف‌آی (LPFI) به شرکت میگ سپرده شد و سرانجام به ساخت هواپیمای میگ-۲۹ منجر شد و طرح هواپیمای پیشرفته تاکتیکی سنگین وزن و یا همان تی‌پی‌اف‌آی (TPFI) برای مقابله با هواپیمای اف-۱۵ به شرکت سوخو سپرده شد که این طرح نیز با ساختن هواپیمای سوخو سو-۲۷ به پایان رسید.مشابه همین اتفاق در طرح آمریکا هم اتفاق افتاده بود و طرح جنگنده تاکتیکی پیشرفته آن‌ها هم به دو دو طرح مجزا تقسیم شد و جنگنده سنگین اف-۱۵ ایگل و دو جنگنده سبک اف-۱۶ فایتینگ فالکن و اف-۱۷ کبرا برای برآوردن نیازهای مشابه تولید شدند.  طراحی هواپیمای ال‌پی‌اف‌آی با مشخصات جدید در سال ۱۹۷۴ شروع گردید و به ساخت هواپیمای میگ-۲۹آ منجر گردید. اولین پرواز این هواپیما در ۶ اکتبر ۱۹۷۷ صورت گرفت. هواپیمای میگ-۲۹ تنها یک ماه بعد از اولین پرواز خود در نوامبر ۱۹۷۷ ازسوی ماهواره‌های جاسوسی آمریکا مورد شناسایی قرار گرفت. این هواپیما هنگامی که در مرکز آزمایش پرواز ژوکوفسکی در نزدیکی شهرک رامنسکوی حضور داشت مورد شناسایی قرار گرفت و ایالات متحده هواپیمایی با مشخصات شبیه به هواپیمای اف-۱۷ مشاهده کرد.

میگ۲۹بی با تاخیری که به دلیل حادثه در دو نمونه اولیه میگ-۲۹ ای و ایراد در موتورها بود، در ژوئن سال۱۹۸۳ وارد خدمت شد، و ناتو هواپیمای میگ-۲۹ بی را فالکروم-ای نامگذاری کرد. به طور منطقی باید میگ-۲۹آ باید فالکروم-ای نامیده می‌شد، ولی بدلیل آنکه تا قبل از آن ناتو میگ-۲۹ ای را مشاهده نکرده بود، میگ۲۹-بی را نمونه ابتدایی میگ فرض کرد، و فالکروم ای نامگذاری کرد. هواپیمای میگ-۲۹ در مجموع به تعداد ۸۴۰ فروند تولید شد. اولین باری که میگ ۲۹ به در غرب به نمایش عمومی درآمد در ژوئیه ۱۹۸۶ در فنلاند بود و بعد از آن در سپتامبر ۱۹۸۸ در نمایشگاه هوایی فارنبورو در بریتانیا به نمایش درآمد و غربیها تحت تأثیر قدرت زیاد و چالاکی این هواپیما قرار گرفتند. میگ-۲۹ در زمان شوروی مورد توجه قرار داشت، اما بعد از شوروی، با وجود مجهز شدن به سیستم‌های هوانوردی پیشرفته و چند منظوره بودن و قابلیت حمل مخازن سوخت خارجی و امکانات گسترده دیگر مورد توجه روسیه قرار نگرفت. که این به دلیل سیاست نامناسب مسئولان شرکت میگ نسبت به شرکت سوخو در شناخت خواست و تمایل مسئولان روسیه‌است. با این وجود مسئولان شرکت میگ با گسترش این هواپیما سعی در صادرات آن به خارج از کشور را دارند. البته به نقل از منابع غیر رسمی دستیابی غرب به اطلاعات هواپیمای میگ-۲۹ از دلایل مهم این تصمیم از جانب مقامات روسیه است.  هواپیمای میگ-۲۹ در حال حاضر تحت پروژه‌های مختلف توسعه و بهینه سازی قرار دارد و آخرین نمونه‌های این هواپیما میگ-۲۹ اس‌ام‌تی و میگ-۲۹ ام ۲ هستند. نمونه جدید ناونشین هواپیمای با نام میگ-۲۹ کا برای استفاده در نیروی دریایی هند که به تازگی ناوهواپیمابر دریاسالار گورشکوف را از روسیه خریداری کرده در حال تولید است.

تاکنون بیش از ۱۶۰۰ فروند میگ-۲۹ تولید شده که حدود ۹۰۰ فروند آن به کشورهای عراق، ایران، سوریه، یمن، کره شمالی، هند، میانمار، بنگلادش، مالزی، مغولستان، کوبا، پرو، افغانستان، چکسلواکی، آلمان شرقی و یوگسلاوی، الجزایر، سودان، اریتره، صادر شده‌اند و بقیه نیز در ارتش شوروی و پس از آن کشورهای به جا مانده از فروپاشی شوروی میگ-۲۹ به کشورهای متعددی استفاده شده‌اند. این جنگنده جنگ‌های متعددی از جمله جنگ ایران و عراق، جنگ خلیج فارس و جنگ یوگسلاوی را تجربه کرده است. هرچند در شرایط مساوی میگ-۲۹ را می‌توان برابر با اف-۱۵ یا اف-۱۶ دانست اما در تمام درگیری‌هایی که تاکنون اتفاق افتاده میگ‌های ۲۹ خلبانان ضعیف‌تری داشته و شکست خورده‌اند. در فاصله‌های بیش از ۶۰ کیلومتری جنگنده‌های آمریکایی به دلیل برتری‌های الکترونیکی توانایی بیشتری دارند اما از فاصله کمتر از ۱۵ کیلومتری کفه ترازو به نفع میگ-۲۹ می‌چربد. در فاصله حدود ۸ کیلومتری می‌توان میگ-۲۹ را به دلیل دید بهتر سلاح‌ها و مانورپذیری بهتر برتر دانست. سیستم دوربین نشانه‌گیری سلاح میگ-۲۹ بر روی کلاه خلبان نصب شده و موشک را در امتداد خط دید خلبان هدایت می‌کند یعنی موشک به جایی که خلبان به سوی آن نگاه می‌کند می‌رود. میگ۲۹ در سال ۱۹۸۶ برای اولین بار به صورت عمومی در فنلاند به نمایش در آمد. سپس دو فروند از این هواپیما در ۱۹۸۸ در نمایش هوایی فارنبورو که در بریتانیا برگزار می‌شد به نمایش عمومی در آمدند. پس از این ماجرا در ۱۹۸۹ نمایشگاه هوایی پاریس برای دومین بار در طول تاریخ از سال ۱۹۳۰ تا آن زمان جنگنده‌های شوروی را به نمایش در آورد. با دیدن این نمایش غربی‌ها به شدت تحت تأثیر ظرفیت و قدرت مانور پذیری این جنگنده قرار گرفته بودند. ولی همچنان متوجه دود زیادی که از موتورهای کلیموف این جنگنده خارج می‌شد نیز بودند که این خود یک ضعف محسوب می‌شد. میگ-۲۹های نیروی هوایی آلمان در تمرین دی‌ای‌سی‌تی به همراه اسکادران ۵۱۰ نیروی هوایی آمریکا شرکت کردند که از جنگنده اف -۱۶ استفاده می‌کردند. در پایان کار خلبانان اف-۱۶ اعلام کردند که میگ ۲۹ از اف-۱۶ به علت موتورهای قدرتمندتر و بهره گیری از موشک ویمپل و همچنین میدان دید بهتر برای خلبان برتر است. این جنگنده درحال انجام عملیات اولین بار در سال ۱۹۸۰ در جنگ ایران و عراق دیده شد. همچنین در طول اشغال افغانستان توسط شوروی یک فروند میگ-۲۹ شوروی توانست یک سوخو-۲۰ افغان را منهدم کند.یک میگ ۲۹ متعلق به کوبا در سال ۱۹۹۶ دو فروند هواپیمای سسنا-۳۳۷ غیر مسلح را پس از آن که این دو هواپیما به شکل غیر قانونی به حریم کوبا وارد شده بودند، منهدم کرد. گزارش‌ها حاکی از آن است که در سال ۱۹۹۹ و ۲۰۰۰ یک فروند سوخو-۲۷ متعلق به ارتش روسیه ۵ فروند میگ ۲۹ اریتریایی را که توسط خلبانان اوکراینی پرواز می‌کردند منهدم کرد.

اما به طور کلی جنگنده MIG-29 خصوصا نسخه های صادراتی اولیه از پیروزی های زیادی برخوردار نیستند و کارنامه تیره ایی دارند.این قسمت از کارنامه نبردهای MIG-29 را به نقل از قلم مشرق نقل قول می کنیم،

بنابر اطلاعات موجود اولین حضور فالکروم در میدان نبرد در اواخر جنگ تحمیلی عراق علیه ایران توسط خلبانان روس و عراقی بوده است. برخی منابع اظهار داشته اند یک فروند از این جنگنده ها نیز توسط نیروی هوایی ایران ساقط شده است. کمی بعد در جنگ خلیج فارس 5 فروند میگ-29 عراقی در نبرد هوایی با نیروهای متحد از بین رفت و چند مورد پیروزی هوایی ادعا شده برای این جنگنده نیز مورد تأیید واقع نشد.به گزارش مشرق، اخباری مبنی بر ساقط شدن دو فروند از میگ-29های اریتره توسط سوخو-27های اتیوپی در جنگ 1999 این دو کشور وجود دارد. گفته شده سوخو-27ها تحت هدایت خلبانان روسی بوده اند. در مقابل، میگ های اریتره نیز دو میگ-21، سه میگ-23 و یک سوخو-25 اتیوپی را منهدم کردند.  گزارش هایی وجود دارد مبنی بر اینکه دو فروند میگ-29 سوریه توسط اف-15های رژیم صهیونیستی در سال 2001 منهدم شدند. البته جالب اینجاست هر دو طرف ماجرا این واقعه را تأیید نکرده اند.  در نبرد کارگیل بین هند و پاکستان در 1999 فالکروم های هندی وظیفه اسکورت میراژ2000های این کشور را داشتند که مسئول حملات دقیق زمینی بودند. میگ-29ها در این جنگ چند بار روی اف-16های پاکستانی قفل کردند اما به دلایلی مجاز به درگیری با آنها نبودند.  در جنگ کوزوو 6 میگ-29 یوگوسلاوی توسط جنگنده های ناتو ساقط شدند. هر چند راهکنش(تاکتیک) ابتکاری اتخاذ شده برای استفاده از فالکروم در این جنگ بسیار مورد توجه کارشناسان واقع شد اما پیروزی های هوایی نسبت داده شده به این جنگنده مورد تأیید واقع نشده است. این میگ ها همگی از انواع پایه بودند و با توجه به ضعف سامانه های هشدار دهنده و جنگ الکترونیک نتوانستند از توانمندی رادار و موشک میانبرد خود استفاده کرده و عملیات های جالب توجه آنها نیز به برخاستن از باندهای کوچک و جاده ها و رهگیری سریع هواپیماهای دشمن با سامانه ردگیری فروسرخ بازمی گردد.  در حال حاضر آخرین نمونه میگ-29 با بهسازی های فراوان در سازه، بنده، پیشران و سامانه های سلاح با نام میگ-35 ساخته شده و در نمایشگاه های هوایی در معرض دید عموم قرار گرفته است. این هواپیما در رقابت بزرگ 126 فروندی نیروی هوایی هند نتوانست با وجود حضور نزدیک به 100 فروند از انواع میگ-29 در ارتش این کشور به پیروزی دست یابد و عرصه را به رافال فرانسوی واگذار کرد.