آواکس؛ وحشت انگیز غول پیکر برای هر جنگنده!

تا کنون مطالب نظامی بسیاری را با اهداف جذاب، علمی و آشنایی با فناوری و تکنولوژی برای شما عزیزان معرفی کرده ایم. اما در این مطلب به سراغ یک مورد کاملا تازه و جدید خواهیم رفت که از موارد مهم دنیای تکنولوژی در صنایع نظامی است. به طور حتم گاها نام هواپیمای “آواکس” به گوشتان خورده است؛ یک هواپیمای بزرگ در آسمان که مملو از فناوری و تکنولوژی های الکترونیک و سخت افزاری است. هواپیمای آواکس چیست؟

هواپیمای آواکس یسامانه کنترل و هشدار زودهنگام هوابرد با نام اختصاری ” آواکس ” (Airborne early warning and control) نوعی سیستم الکترونیکی رادارمحور پرنده است. بدین صورت که یک هواپیمای مسافربری و یا ترابری به رادارهای خاص مجهز گشته و البته در برخی موارد نیز هواپیماهای اختصاصی برای این منظور تولید می شود. آواکس به عنوان یک ایستگاه رادار نیرومند و متحرک برای انجام عملیات‌های C2BM (فرماندهی و کنترل و مدیریت جنگ) طراحی شده‌است. وظیفه سیستم‌های آواکس شناسایی هواگردها، کشتی‌ها، و وسایل نقلیه دیگر از مسافت‌های بسیار دور و همچنین نظارت و فرماندهی جنگ‌های هوایی از طریق راهنمایی و هدایت هواپیماهای جنگنده و حمله به زمین است. قابلیت‌های آواکس‌ها به گونه‌ایست که هم در نقش‌های دفاعی و هم برای ماموریت‌های هجومی از آن‌ها استفاده می‌شود.  سیستم‌های آواکس پیشرفته می‌توانند هواپیماها را از فاصله ۴۰۰ کیلومتری را تشخیص دهند که این فاصله کاملا دور از تیررس هر گونه موشک هوابه‌هوای دشمن است. سیستم‌های آواکس می‌توانند با هواپیماهای خودی ارتباط برقرار کنند، محدوده شناسایی آن‌ها را افزایش دهند و آنها را از دید دشمن مخفی کنند چرا که هواپیماهای خودی قادر هستند از سیستم رادار آواکس استفاده می‌کند و نیازی به استفاده از سیستم رادار خود ندارد. با این وجود، هواپیماهای آواکس ممکن است توسط هواپیماهای دشمن که خارج از محدوده‌شان قرار دارند ردگیری شوند. دلیل این امر این است که قدرت پالس با دور شدن از منبع کاهش می‌یابد؛ بنابراین سیگنالی که می‌بایست به هدف برخورد کند و برگردد می‌بایست آنقدر قوی باشد که دو برابر فاصله بین فرستنده و هدف را پوشش دهد.

با این وجود بد نیست بدانید که در سالهای گذشته شاهد معرفی هلیکوپترهای آواکس نیز بوده ایم. هواپیماهای جنگنده و هلیکوپترها دارای محدودیت حمل رادار هستند؛ از همین رو برد آنها در نهایت محدود به مقداری معیین است. از سوی دیگر رادراها در هر صورت دارای پردازنده (CPU) هایی هستند که در شناسایی و درگیری با اهداف محدود می شود. به عنوان مثال جنگنده F22 می تواند تا 40 هدف همزمان را ردیابی کرده و آنها را نشانه گذاری و حتی شناسایی نماید. اما این جنگنده که پیشرفته ترین جت جنگی در جهان است، باز هم در درگیری با اهداف از نظر کمیت با محدودیت هایی مواجه است. از سوی دیگر امروزه تمامی کشورها به لانچرهای ضد هوایی مجهز هستند و دسته ای از جنگنده ها را تصور کنید که می توانند در دام این سایت ها گرفتار شده و یا ناگهان شاهد حمله به خود خواهند بود. هواپیماها ی آواکس علاوه بر جستجوی آسمان، به مطالعه و رصد زمین نیز پرداخته و آواکس های مدرن می توانند حرکت دشمن بر روی زمین را آنالیز نمایند. در گاهی از نام آواکس در اشاره به ای-۳ سنتری استفاده می‌شود که در واقع یکی از انواع آواکس است. در زبان انگلیسی AWACS به هواپیمای ای-۳ سنتری و AEW&C به تمام هواپیماهای هشدار سریع و فرماندهی هوایی اشاره دارد که در فارسی هر دو آن‌ها آواکس نوشته می‌شوند.

غول دیجیتالی پرنده چگونه از خود مراقبت می کند؟

آواکس ها پرنده هایی تعقیب و مراقبت هستند؛ از این رو ابعاد آنها بزرگ بوده و سرعت فرار در برابر دشمن را نخواهند داشت. آواکس ها برای دفاع خود به چند دسته تقسیم می شوند؛ برخی از آنها تنها دارای “فلر” برای منحرف کردن موشک های گرمایی دشمن هستند. برخی دیگر علاوه بر فلرها، از ابزار “جنگ الکترونیک” نیز بهره برده و می توانند از این طریق مانع از هدف گیری خود توسط دشمن شوند. جنگنده های دشمن، بیش از هر مورد دیگری می تواند برای آواکس ها خطر ساز باشد. به همین علت تقریبا در تمامی موارد، آواکس ها توسط جت های جنگی اسکورت می شوند. جت هایی همچون F-16، F-22 و F-18 این وظیفه را بر عهده دارند. و اما در برخی از آواکس های امروزی، شاهد استفاده از سلاح مخربی با نام “گاتلینگ” هستیم. مسلسل های اتوماتیک 50 میلی متری با سامانه کنترل هوشمند-کامپیوتری و درگیری راداری با موشک و جت های دشمن، و حتی محفظه های حمل موشک های میان برد و دور برد نیز از جمله دیگر سلاح های دفاعی آواکس ها به حساب می آیند. توجه داشته باشید که همانطور که گفته شد، شیوه دفاع این پرنده ها با یکدیگر متفاوت است. با این وجود گزارش های چندانی از انهدام آواکس ها به دست دشمن وجود دارد که یکی از دلایل آن نیز فاصله این پرنده ها از دشمن است.

تاریخچه آواکس

آلمان ها در اواسط جنگ جهانی دوم بمباران شهر ها را به شدت ادامه می دادند و یکی از کشورهایی که درگیر این مسئله شده بود، انگلستان بود. این کشور به سرعت به صنایع دفاعی خود دستور ساخت رادارهای پیشرفته ای را صادر کرده بود و پیشنهاد این بخش به ارتش، استفاده از یک رادار در آسمان بود! به همین علت انگلستان در آن سالها با نصب یک آنتن با قابلیت چرخش بر روی بمب افکن مشهور ” Wellington ” قرار دادن سیستم‌های راداری توانست اولین هواپیمای کنترل و هشدار زودهنگام هوابرد را تولید و از آن برای مقابله با اهداف هوایی استفاده کند و بعدها نیز با ارتقای این سیستم از آن برای مقابله با قایق‌های آلمانی بهره برد. پس از آن ایالات متحده آمریکا در سال 1944 و در اواخر جنگ جهانی دوم، به نیروی دریایی خود دستور ساخت یک هواپیمای مشابه را صادر کرد که نتیجه آن تبدیل  TBM Avenger به وسیله رادارهای پیشرفته در آن زمان، به یک هواپیمای هشدار بود. پس از آن نیز به سرعت بمب افکن های TBM-3W به این درجه نائل آمده و تا پایان سال 1945 نزدیک به 30 فروند از این هواپیما در اختیار ارتش قرار گرفت. هواپیماهای هشدار سریع نشان دادند که می توان پیش از حمله دشمن از زمین و آسمان، اقدامات دفاعی را انجام داده و از خسارات جانی و مالی متعدد جلوگیری کرد.

4 سال بعد، آمریکا که به اهمیت آواکس ها پی برده بود، هواپیماهای Lockheed WV  و EC-121 را برای این منظور وارد ارتش کرد. در نهایت در سال 1962 هواپیمای آواکس E3 به دست این کشور تولید شد. جنگ سرد رو به رشد بود و شوروی سابق که خود را از رقبای غربی عقب می دانست، به سرعت دستور تولید آواکس را به شرکت “توپولوف” ابلاغ کرد. این شرکت نیز رادارهای آواکس را بر روی هواپیماهای Tu-95 و Tu-116 راه اندازی کرد. اما در نهایت در سال 1984 بود که هواپیمای Beriev A-50 جایگزین آنها شد.

وضعیت آواکس در کشورهای مختلف

E3 سنتری معروف به آواکس هواپیمای آواکسی است که گروه دفاع و فضای شرکت بوئینگ با استفاده از رادار وستینگ هاوس (که امروزه نورثروپ – گرومن نام دارد) در سیستم رادوم «راتودم» طراحی کرده‌است. این سیستم با استفاده از بدنه هواپمای مسافربری و ترابری بوئینگ ۷۰۷ ساخته شده و نسخه اصلاح شده آن اخیرا با استفاده از بوئینگ ۷۶۷ ساخته شده است. فقط خطوط هواپیمایی ژاپن از رادوم بوئینگ ۷۶۷ استفاده می‌کند. همه E-3 های ناتو و آمریکا از نوع بوئینگ ۷۰۷ هستند.  نیروی هوایی ایالات متحده (۳۲ فروند)، ناتو (۱۸ فروند که یکی سقوط کرد)، نیروی هوایی بریتانیا (هفت فروند)، نیروی هوایی فرانسه (چهار فروند)، نیروهای نظامی عربستان سعودی (پنج فروند) و نیروهای دفاعی ژاپن از سیستم آواکس استفاده می‌کنند. ایران نیز در سال ۱۹۷۷ سفارش هفت فروند از این هواپیمار ا داده بود که با وقوع انقلاب سفارش ایران لغو شد. فقط لحظه ای تصور کنید که اگر در زمان جنگ ایران و عراق، این 7 آواکس در اختیار نیروی هوایی ما قرار داشت، آینده جنگ چگونه رقم می خورد!

E-2 هاوکی ساخت شرکت گرومن رایج‌ترین و پراستفاده‌ترین هوایمای آواکس دنیا است که تاکنون ۱۶۸ فروند از آن ساخته شده است. E-2 در سال ۱۹۶۵ وارد خدمت ارتش ایالات متحده شد و در کشورهای آمریکا، فرانسه، مکزیک، ژاپن، مصر و تایوان از آن استفاده می‌شود و در گذشته اسرائیل (تا سال ۱۹۹۹) و سنگاپور (تا سال ۲۰۱۲) هم آن را به کار می‌گرفتند. ترکیه، استرالیا و کره جنوبی هم از آواکس بوئینگ ۷۳۷ استفاده می‌کنند. حتی کشور سوئد نیز از آواکس اختصاصی خود با نام ساب 340 بهره می برد. متاسفانه ایران فاقد این پرنده مهم و حیاتی بود؛ تا اینکه  سیمرغ  نام ایرانی هواپیمای  Beriev A-50  روسیه است که در سال 1980 میلادی برای جایگزینی با هواپیمای  Ilyushin Il-76  طراحی و در سال 1984 برای اولین بار به عنوان یک هواپیمای ترابری مورد استفاده قرار گرفت و تا سال 1992 بیش از 30 فروند از این هواپیما در نیروی هوایی و دریایی روسیه مشغول به کار شدند. هواپیمای A-50 روسی دارای رادار Vega-M است و می تواند اهداف را تا برد 300 کیلومتر مشاهده نماید. همچنین این هواپیما قادر است تا 10 جنگنده را در آسمان رهبری نماید. این رادار در زمینه درگیری های هوا به هوا، هوا به زمین و شناسایی کاربرد دارد. نسخه ای که در اختیار ایران است، احتمالا از هواپیماهای پناهنده عراق به ایران است. و اما “سیمرغ” ایرانی دقیقا همان هواپیمای A-50 است با این تفاوت که رادار آن تولید متخصصان داخلی است. آواکس پرنده ای است که برای کشورهایی مانند ایران، عربستان و روسیه بسیار مهم خواهد بود. برخی اطلاعات این مقاله از ویکی پدیا و Military است.